Μάχη στο Ευπάλιο μετα των Ελασιτων (30 προς 31/3/44)

    Στις 30 Μαρτίου, αντιπρόσωποι της ΕΚΚΑ στο Ευπάλιο, ζήτησαν από το Δεδούση να γίνει συγκέντρωση των υπευθύνων της περιοχής στο Γυμνάσιο του Ευπαλίου για να εκδηλώσουν την ευγνωμοσύνη των στο Λόχο του για το έργο που επιτελεί.

   Στη συγκέντρωση αυτή, που άρχισε στις 9 η ώρα το βράδυ, έλαβαν μέρος και 50 περίπου αντάρτες του Λόχου, γιατί οι υπόλοιποι είχαν σταλεί στο Παλαιοξάρι για παραλαβή οπλισμού και ιματισμού, και πολύς κόσμος, που επεφύλαξε στους αντάρτες εξαιρετικές τιμές και περιποιήσεις. Στη συγκέντρωση μίλησε ο Δεδούσης, μέσα σε ατμόσφαιρα έντονου πατριωτικού ενθουσιασμού. Της συγκεντρώσεως επακολούθησε γλέντι των ανταρτών και του συγκεντρωμένου πληθυσμού. Κατά τα μεσάνυχτα, ενώ η διασκέδαση είχε φθάσει στο κατακόρυφο, ακούσθηκε ένας πυροβολισμός και ο σκοπός να φωνάζει "στα όπλα". Είχε αντιληφθεί κάτι σκιές που επλησίαζαν, έρποντας, προς το Γυμνάσιο. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, πυκνές ριπές πολυβόλων και εκρήξεις όλμων δονούσαν την ατμόσφαιρα. Οι αντάρτες του Δεδούση και ο πληθυσμός εβάλλοντο από παντού. Με τον εκκωφαντικό κρότο των εκρήξεων ανακατεύονταν και φανατισμένες φωνές των επιτιθεμένων. Ήταν το ΙΙ/34 Τάγμα του ΕΛΑΣ, υπό τoν Κρόνο (Ανθυπασπιστή Αντωνόπουλο), που κατάφερε να φθάσει ανενόχλητο χωρίς να γίνει αντιληπτό από κανένα έως την καρδιά της κωμοπόλεως και να επιτεθεί στους διασκεδάζοντες αμέριμνα.

   Προφανώς οι συγκεντρωμένοι κατελήφθησαν από πανικό που γινόταν ακόμη μεγαλύτερος όταν βλήματα των όλμων χτύπησαν τα παράθυρα του Γυμνασίου και τραυμάτισαν μερικά γυκαικόπαιδα. Ευτυχώς ότι ο Δεδούσης επεβλήθη στους συγκεντρωμένους, τους συνέστησε ψυχραιμία και εμπιστοσύνη σ' αυτόν και τους αντάρτες του. Συγχρόνως έσπασε, με βολές του πιστολιού του, τις λάμπες και διέταξε την άμεσο έξοδο των ανταρτών. Άλλοι, απ' αυτούς εβγήκαν από τις πόρτες του Γυμνασίου και άλλοι από τα παράθυρα και γρήγορα, κατέλαβαν θέσεις μάχης για να διαπιστώσουν πως ήσαν περικυκλωμένοι και εβάλοντο από όλες τις κατευθύνσεις, από απόσταση 20-50 μέτρων.
Καθ' ον χρόνον οι αντάρτες του Δεδούση εμάχοντο με πείσμα κατά των επιτεθέντων, μια ομάδα από τους πρώτους, υπό τον Υπολοχαγό Τσούτσο, έσπευσε προς τον καταυλισμό του Λόχου, όπου ήταν εναποθηκευμένο το μεγαλύτερο μέρος του οπλισμού του και όπου είχαν πλησιάσει επικίνδυνα οι επιτεθέντες. Χρειάστηκε να δώσει σκληρή μάχη για να τους απομακρύνει, ώστε να χρησιμοποιήσει τον βαρύ οπλισμό του Λόχου και να βάλει καταιγιστικώς προς όλες τις κατευθύνσεις θερίζοντας τους επιτεθέντες.

   Η μάχη συνεχίστηκε όλη την υπόλοιπη νύκτα με αμείωτη σφοδρότητα. Οι επιτεθέντες εχρησιμοποίησαν μεγάλη δύναμη (περί τους 400) και βαρύ οπλισμό. Τα πυρά των ήταν καταιγιστικά. Κατά τα ξημερώματα κατάφεραν οι αντάρτες του Δεδούση ν' αποκρούσουν τον αιφνιδιασμό και ν' αναγκάσουν τους επιτεθέντες ν' απομακρυνθούν από το Ευπάλιο σ' ευρεία ακτίνα. Το τμήμα του Κρόνου υποχωρώντας, ακολούθησε τη χαράδρα που έρχεται από το Τρίκορφο και στις 7 η ώρα το πρωι, ευρίσκετο σε απόσταση 800 περίπου μέτρων από την κωμόπολη. Τότε ο Δεδούσης που παρακολουθούσε τους υποχωρούντες διέταξε να βάλουν εναντίον τους όλα τα πολυβόλα και οπλοπολυβόλα, που διέθετε ο Λόχος. Σχηματίσθηκε, έτσι, ένα πυκνό μπαράζ πυρός που καθήλωσε τους υποχωρούντες. Συχρόνως διέταξε τον Υπολοχαγό Καλλικάντζαρο με μια ομάδα να κινηθεί κυκλωτικά προς το δεξιό μέρος της χαράδρας και τον Ανθυπασπιστή Παπανικολάου με άλλη προς το αριστερό. Έτσι, ενώ το υπόλοιπο τμήμα εξακολουθούσε να βάλει εναντίον των υποχωρούντων, οι δύο ομάδες, που πλησίασαν τη χαράδρα από τις δύο πλευρές που δέσποζαν, άρχισαν να τους κτυπούν με χειροβομβίδες.
Η αιματοχυσία, που ακολούθησε, ήταν σημαντική. Ο Κρόνος με το υπόλοιπο τμήμα του εξαφανίστηκε, ενώ ο Λόχος Δεδούση, συνέλαβε 30 τραυματίες ως αιχμαλώτους, που μεταφέρθηκαν στο Κλίμα. Από το Λόχο Δεδούση υπήρχε 1 νεκρός, ο αντάρτης Λοvκόποvλος, και τραυματίας ο Ανθυπασπιστής Παπανικολάου. Στην καταδίωξη των υποχωρούντων έλαβε μέρος και το ΙΙ Τάγμα υπό τους Καπετζώνη, Λίβερη, Κουβέλη, Ασημακόπουλο, Μπαράκο και άλλους.

Ο Ψαρρός, μόλις επληροφορήθη τα συμβάντα, έσπευσε στο Κλήμα και κατετοπίσθη επί των λεπτομερειών της δολοφονικής επιθέσεως του Ευπαλίου. Συγχρόνως, επιβεβαιώνοντας την μεγαλοφροσύνη του, διατάσσει τα τμήματα του Συντάγματος ν' αποφύγουν κάθε πρόκληση ή επιθετική ενέργεια καθ' οιασδήποτε Μονάδος ή οπαδών του ΕΛΑΣ, ενώ ταυτόχρονα, ζητεί, με συγκινητική έκκληση, την παρέμβαση της Βρετανικής Συμμαχικής Αποστολής για να εξομαλυνθεί η δημιουργηθεί σα έκρυθμη κατάσταση. Κατόπιν αυτών έσπευσε στην περιοχή ο Άγγλος Ταγματάρχης Τζων, ο οποίος έμεινε εμβρόντητος όταν, κατά την πρώτη επαφή του με εκπροσώπους του ΕΑΜ, άκουσε να αξιώνουν όπως παραδοθούν στον ΕΛΑΣ ο Καπετζώνης και ο Δεδούσης και όπως διαλυθεί, άνευ όρων, το 5/42. Αιτήματα που απέρριψεν ο Ψαρρός.

Γεγονότα στο αεροδρόμιο Παλαιοξαρίου. Προσχώρηση Λαγγουράνη στον ΕΛΑΣ.

Στις 4 Απριλίου 1944, ο Υποδιοικητής του 5/42 Λαγγουράνης, συνοδευόμενος από τον αδελφό του Υπολοχαγό Ιωάννη Λαγγουράνη και τον ομοιόβαθμό του Ιωάν. Σορόκο, που ήλθαν από τη Μέση Ανατολή σαν αντιπρόσωποι του ΣΜΑ, μετέβη στο Παλαιοξάρι για να επικοινωνήσει τηλεφωνικώς με αντιπρόσωπο της V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ και επιτύχει συνάντηση των δύο οργανώσεων για την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και την αποφυγή εμφυλίου σπαραγμού. Στο Παλαιοξάρι υπήρχε η ομάδα καταστροφών του 5/42 υπό τον Ξενιτίδη που ησχολείτο με σαμποτάζ, επί της οδού Λιδωρικίου - Ναυπάκτου. Ομοίως στο αεροδρόμιο, που ήτο Νοτίως του χωριού ευρίσκετο τμήμα του 20υ λόχου υπό τον Ανθυπολοχαγό Γεώργιο Στάμου καθώς και ο Ταγματάρχης Μηχανικού Γεώργιος Γιακουμάκης, περιμένοντας ρίψεις υλικών από τα συμμαχικά αεροπλάνα. .
Κατά τα ξημερώματα της 5ης Απριλίου το Παλαιοξάρι ευρέθη κυκλωμένο από το V/36, και το 11/34 Τάγματα του ΕΛΑΣ μ' επικεφαλής τους Νικηφόρο και τον Κρόνο αντιστοίχως. Τα τμήματα αυτά ήλθαν στο Τρίκορφο με σκοπό να διαρπάσουν τα υλικά που ερρίφθησαν κατά την προηγηθείσα νύκτα και να αιχμαλωτίσουν τη φρουρά. Σ' ενίσχυση του Στάμου έσπευσε και το υπόλοιπο τμήμα του 2ου Λόχου, και κατώρθωσαν να διασώσουν, τελικά, όλο το φορτίο, αφού απέκρουσαν ηρωϊκά επίθεση των δύο Ταγμάτων του ΕΛΑΣ κατά της οπισθοφυλακής της φάλαγγας που διοικούσε ο Ανθυπολοχαγός Ευθ. Καραγιάννης (μετέπειτα αρχηγός ΓΕΣ).
Εκεί, στο Παλαιοξάρι, ο Λαγγουράνης, οικειοθελώς, προσχώρησε στον ΕΛΑΣ, για να γεμίσει με θλίψη τον Ψαρρό. Είχε, μάλιστα, το κουράγιο (!) ν' απευθύνει την ακόλουθη προκήρυξη:

Άπαντας τους οπαδούς της ΕΚΚΑ, αντάρτες, Αξιωματικούς του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων.
Αδέλφια,
Μέσα στο Σύνταγμα μερικοί Αξιωματικοί θυμήθηκαν την τακτική των Κινημάτων και νόμισαν πως ήταν καιρός να κάνουν ξεχωριστό Σύνταγμα με δική τους πολιτική.
Αυτοί παρέσυραν και μερικούς άλλους και υπέγραψαν πρωτόκολλο, με το οποίο καταργούσαν τη Διοίκηση του Συντάγματος 5/42, Διοικητή και Υποδιοικητή. Απεκήρυξαν την Πολιτική Οργάνωση ΕΚΚΑ, η οποία τους έφκιασε και τους εξέθρεψε, παρέβλεψαν τα λαϊκά συμφέροντα και ζήτησαν αμφίβολο ανεξαρτησία και αυτοτέλεια για ύποπτους απελευθερωτικούς αγώνες. Απείλησαν, μάλιστα, φανερά χωρίς να φαντασθούν ότι η άτιμη αυτή του Πρωτοκόλλου πράξις των θα γίνει γνωστή, να πιάσουν και να δέσουν τον Ψαρρό και Λαγγουράνη, για να μην είναι πρόσκομμα στο Κίνημα των. Θα καταλάβετε τώρα τη στάση του Δεδούση με την ανταρσία του στην Πενταγιούς και του πολέμου που άρχισε κατά του ΕΑΜ - ΕΜΣ. Ανταρσία στο να μη συμμορφώνεται με διαταγές του Συντάγματος και να υποκύψει στις κυρώσεις που επέβαλε η συνδιάσκεψη Διδωρικίου, μεταξύ των αντιπροσώπων του ΕΑΜ - ΕΜΣ, και του Διοικητού του 5/42, μπρος στον αντιπρόσωπο της Συμμαχικής Στρατιωτικής αποστολής Άγγλο Ταγματάρχη Τζεφ.
Αδέλφια,
Η νεοσύστατη Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθερώσεως (ΠΕΕΑ), πήρε την αμετάτρεπτη
απόφαση να ξεκαθαρίσει αυτή την κατάσταση, που σας οδηγεί όλους δεμένους χειροπόδαρα, στη διάθεση του εχθρού και Γερμανοράλληδων. Να την ξεκαθαρίσει με κάθε τρόπο και με τα όπλα ακόμη, γιατί είναι πολύ δυνατή και στηρίζεται στα όπλα του Εθνικού Λαϊκo Στρατού.
Πήρα την αμετάτρεπτη απόφαση να προσχωρήσω στην Εθνική αυτή Κυβέρνηση και να ενταχθώ στον Εθνικό Στρατό.
Και καλώ όλους σας, τους πραγματικούς οπαδούς της ΕΚΚΑ και τους τίμιους Αξιωματικούς και αντάρτες του Συντάγματος του 5/42, από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο, όσοι πιστέψατε στις αρχές με τις οποίες ξεκινήσαμε, του να πολεμήσετε τον κατακτητή και να προστατεύσετε το Λαό από τα Κινήματα του παρελθόντος και τις δικτατορίες, καλώ όλους να αποκηρύξετε την τελευταία προκήρυξη του 5/42, που κηρύσσει το στρατιωτικό νόμο και απαγορεύει την είσοδο τμημάτων του ΕΛΑΣ στη Δωρίδα, διαλύει τις Οργανώσεις του ΕΑΜ στην ίδια επαρχία.
Να την αποκηρύξετε σαν πράξη αντεθνική και να με ακολουθήσετε στο δρόμο του αγώνος, που υπαγορεύει η τιμή και το καθήκον προς τη σκλαβωμένη μας Ελλάδα, προς τα λαϊκά συμφέροντα. Να είστε βέβαιοι ότι ο Εθνικός Λαϊκός Στρατός θα δεχθεί με μεγάλη χαρά κάθε τίμιο αγωνιστή του 5/42 και της ΕΚΚΑ στους κόλπους του.
Αδέλφια,
Όποιος από σας σκεφθεί διαφορετικά, επηρεαζόμενος ίσως από πολλά αίτια μικρότερα του γενικού συμφέροντος, να είναι βέβαιος, ότι, όλοι οι μέχρι σήμερα αγώνες, αίμα και κόποι μας, όχι μόνο πάνε χαμένοι, αλλά θα οδηγήσουν και σε αποτέλεσμα καταστρεπτικό.
Κάπου 1Ο Απριλίου 1944

Κ. Λαγγουράνης
Αντ/χης του 5/42 Συν/τος - Μέλος Κ.Ε. της ΕΚΚΑ

Κανείς όμως Αξιωματικός ή Avτάρτης του 5/42 δεν παρεσύρθη από την προκήρυξη αυτή. Όλοι παρέμειναν πιστοί στον Ψαρρό.

ΠΗΓΗ: "ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Ε.Κ.ΚΑ 1941-1944" ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΣΤ. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ