ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ 1942

Συμφωνία συνεργασίας ΕΚΚΑ-ΕΔΕΣ.

Στην Αθήνα, από το Φεβρουάριο του 1942, η συνεργασία Ζέρβα - Ψαρρού - Μπακιρτζή
είναι πλήρης ως προς την κατάρτιση και την επεξεργασία κοινού σχεδίου δράσεως και αναπτύξεως του ενόπλου αγώνα και ως προς την κατανομή των ορεινών περιοχών, σης οποίες θα εκδηλωνόταν ο αγώνας αυτός.

Τα συμπεράσματα από τη συνεργασία και η απόφαση για κοινή και συντονισμένη δράση γνωστοποιούνται στο ΣΜΑ, δια της οργανώσεως "Προμηθεύς ΙΙ", που τις αποδέχθηκε. Κατόπιν τούτου πραγματοποιείται τον Απρίλιο του 1942 κοινή σύσκεψη, στην οποία έλαβαν μέρος από τον Προμηθέα ΙΙ (ειδικός σύνδεσμος της SOE): οι Χαρ. Κουτσογιαννόπουλος και Δ. Μπαρδόπουλος, από τον ΕΔΕΣ οι Ναπ. Ζέρβας και Κομνηνός Πυρομάγλου και από την ΕΚΚΑ οι Δ. Ψαρρός, Ε. Μπακιρτζής και Απ. Καψαλόπουλος.

Στη σύσκεψη καθορίζονται περιοχές δράσεως οι παρακάτω: . .

1. Η Ήπειρος και η Δυτική Στερεά Ελλάδα από τον Ναπολ. Ζέρβα και τον Κομν. Πυρομάγλου.
2. Η Κεντρική και η Ανατολική Στερεά Ελλάδα από τον Δ. Ψαρρό.
3. Η Δυτική Θεσσαλία από τον συνταγματάρχη Α. Παπαγεωργίου.
4. Η Ανατολική Θεσσαλία και ο Όλυμπος από τον συνταγματάρχη Λεων. Σπαή.
5. Γενικός Αρχηγός του ένοπλου αγώνα ορίστηκε ο συνταγματάρχης Ε. Μπακιρτζής με το στρατηγείο του στην περιοχή Βαρδουσίων, κοντά στον Ψαρρό.

Στη Βόρειο Ελλάδα, ο Ψαρρός, που προ ολίγου είχε επιστρέψει από τη Θεσσαλονίκη, είχε τη γνώμη ότι, λόγω των ειδικών συνθηκών δεν ήταν δυνατή, στην αρχή τουλάχιστον, η οργάνωση οποιασδήποτε δράσης.

Στην ίδια σύσκεψη καθορίζεται ότι η εμφάνιση και η εκδήλωση του αγώνα στις παραπάνω περιοχές, δεν έπρεπε να βραδύνει πέραν των μέσων Αυγούστου του 1942. Είχε ορισθεί, ακόμη, η 1Ο Σεπτεμβρίου 1942, σαν ημέρα κοινής συσκέψεως όλων των Στρατιωτικών Αρχηγών σε τόπο που θα καθόριζε ο Μπακιρτζής. Αλλά οι δύο τελευταίοι Αρχηγοί δεν συνεκρότησαν τα Αρχηγεία τους, γιατί ο μεν Παπαγεωργίου απεχώρησε το Σεπτέμβριο του 1942 από τον ΕΔΕΣ ο δε Σπαής συνελήφθη, τον Ιούλιο του 1942, από τους Ιταλούς, στο Βόλο και μετεφέρθη στην Ιταλία, όπου παρέμεινε μέχρι το φθινόπωρο του 1943 μετέπειτα δε έφυγε για την Ελβετία.
Για τις δύο κύριες οργανώσεις, τον ΕΔΕΣ και την ΕΚΚΑ, θα καταγραφούν τα συμβάντα με τη χρονολογική τους σειρά.
 

Προθέσεις του ΕΑΜ.

Στην εξέλιξη και στη δραστηριότητα της ΕΚΚΑ έπαιξε αποφασιστικό και καταλυτικό ρόλο το ΕΑΜ. Γι' αυτό θα ιστορηθεί κάπως ευρύτερα ο ρόλος του αυτός.

Το ΕΑΜ, όπως εξετέθη στο τρίτο κεφάλαιο, συγκροτήθηκε κυρίως από το ΚΚΕ, το οποίο το περιέβαλε με το μανδύα της η ΕΛΔ, ώστε να μη φαίνεται η πραγματική του μορφή. Στο ιδρυτικό δεν αναγράφεται τίποτε για ένοπλο ανταρτικό αγώνα. Δεν ρίχνει κοινωνικά συνθήματα. Εμφανίζεται, απ' αρχής μέχρι τέλους βασικά και ουσιαστικά, εθνικοπατριωτικό.  Δεν αποδέχεται την εντολή του Στάλιν ν' αρχίσει στην κατεχόμενη Ευρώπη ένοπλος ξεσηκωμός του λαού.

Γράφεται στο ιδρυτικό πως, "για να γίνει δεκτή στο ΕΑΜ οποιαδήποτε οργάνωση -ακόμη και Βασιλοφρόνων- δεν εξετάζεται το παρελθόν ή οι αντιλήψεις της σχετικώς με την μελλοντική ανασυγκρότηση της ελευθέρας και ανεξαρτήτου Ελλάδος, αλλά απλώς η πίστις των εις την ανάγκην του Εθνικού Απελευθερωτικού Αγώνος, η τιμιότης των απέναντι αυτού και η αποδοχή των αρχών του ΕΑΜ". Γράφεται, ακόμη, πως για "την πραγματοποίησιν των ως άνω σκοπών το ΕΑΜ θα ασχοληθεί με όλα τα ζητήματα που απασχολούν καθημερινά τον Ελληνικόν λαόν και με την καθοδήγησιν του αγώνος του Ελληνικού λαού εις την διεκδίκησιν των πάσης φύσεως αιτημάτων του, καθώς και την αντιμετώπισιν της εις βάρος του ασκουμένης ληστείας από τους ξένους κατακτητάς".

Και ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Γεώρ. Σιάντος απέβλεπε, από την ίδρυση του ΕΑΜ, πρωτίστως στο σχηματισμό τμημάτων στην Αθήνα, τα οποία θα προστάτευαν τις λαϊκές μαχητικές εκδηλώσεις. Κατάρτιζε σχέδιο να συγκροτήσει ένα σώμα 100 ανδρών περίπου, το οποίο αργότερα θ' αναπτυσσόταν πολύ περισσότερο.

Οι προοπτικές έφθαναν έως την ελπίδα να καταστεί η δύναμη αυτή "κράτος εν κράτει" σε ορισμένες περιοχές της πρωτεύουσας και την ώρα της απελευθερώσεως να γίνει κυρία της καταστάσεως πριν εμφανιστούν οι Άγγλοι. Στον ανταρτοπόλεμο δεν απέδιδε εξαιρετική σημασία, παρά τις υποδείξεις των συμβούλων του.

Την ίδρυση του ΕΑΜ και το εθνικοπατριωτικό του πρόγραμμα το γνωστοποίησε το ΚΚΕ δια του πυκνού δικτύου του σ' όλη τη χώρα. Είχε, σε μεγάλη μερίδα του λαού, ευμενέστατη απήχηση, υποδοχή και αποδοχή. Για να γίνει αντιληπτό το κύμα ενθουσιασμού στο λαό της υπαίθρου θ' αναφέρουμε πως δέχθηκε να γίνει μέλος του ΕΑΜ ο ανθυπίλαρχος Δημ. Δημητρίου (καπετάν Νικηφόρος) από την Αγόριανη, ένα πανέμορφο χωριό στις πλαγιές του Παρνασσού.

Το γράφει στη σελίδα 161 του 1ου τόμου του βιβλίου «Άντάρτης στα βουνά της Ρούμελης»: «-Στα μέσα Μαρτίου 1942- ...βιαστικός κατέβηκα (από το σπίτι του). Βρέθηκα ξαφνικά μπροστά σε δύο γνωστά μου πρόσωπα. Ήταν ο Κ... που είπε: "Για να μπορέσουμε να πολεμήσουμε τον κατακτητή έγινε το ΕΑΜ". "Εγώ άκουγα άπληστα. Η λέξη "μέτωπο", διαλογίστηκα είναι κομμουνιστική. Ξεδίπλωσε ένα χαρτί. "Εδώ είναι η ιδρυτική Εγκύκλιος του ΕΑΜ. Τη διαβάζουμε; Τελείωσε το διάβασμα και γύρισαν να κοιτάξουν όλοι εμένα. "Είμαι δεκτός" είπα επίσημα. "Συμφωνώ με τους σκοπούς του ΕΑΜ"... "Πότε λέτε για ξεκίνημα;..." Έτσι, απλά γινόταν τότε η προσχώρηση στο ΕΑΜ».

Η αποδοχή του ΕΑΜ στην επαρχία οφείλεται, ακόμη, στην πολύ μεγάλη διάθεση των λαϊκών μαζών στον αγώνα για την απελευθέρωση, και στην εσφαλμένη τακτική των κομμάτων και των άλλων οργανώσεων. Είναι βέβαιο πως τα κόμματα και οι οργανώσεις δεν ήθελαν συνεργασία με το ΕΑΜ, ακριβώς γιατί ήξεραν πως ήταν όργανο του ΚΚΕ. Παρά ταύτα δεν ανέλαβαν τις πρωτοβουλίες για να προηγηθούν του ΕΑΜ, στη συγκρότηση ενόπλων ανταρτικών ομάδων.

Πάντως, την πραγματική πρόθεση του ΚΚΕ την εξέφρασε ο Κώστας Καραγιώργης ένα από τα βασικά στελέχη του, με την ωμή φράση του: "Άμα αποκτήσουμε δύναμη, τότε θα κάνουμε ότι θέλουμε. Αλλά για ν' αποκτήσουμε δύναμη πρέπει ν' απευθυνθούμε προς όλο το λαό. Όχι προς μια μερίδα του μικρή ή μεγάλη". Στην πραγματικότητα το ΚΚΕ δεν απαρνήθηκε τους σκοπούς του: Επεδίωκε να μετατρέψει την Ελλάδα σε κράτος κομμουνιστικό, εφαρμόζοντας τις αρχές της δικτατορίας του προλεταριάτου, τις οποίες δοκίμασαν με τα γνωστά αποτελέσματα οι λαοί της Ανατολικής Ευρώπης και της (πρώην) Σοβιετικής Ενώσεως. Άλλωστε την ίδια ακριβώς στρατηγική ακολούθησαν μ' επιτυχία τα κομμουνιστικά κόμματα των Βορείων γειτόνων μας (Αλβανία, Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία).

Η Ελλάδα, σύμφωνα με τα σχέδια της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Δημητρώφ και λοιποί) θα υπαγόταν στην κομμουνιστική Βαλκανική Ομοσπονδία, σαν ένα από τα Ομόσπονδα κράτη της, που θα ήσαν: η Βουλγαρία -στη οποία θα παρεχωρείτο η περιοχή ανατολικώς Κρουσίων Κερδυλλίων μέχρι του Έβρου- η Ρουμανία, η Γιουγκοσλαβία, η Αλβανία και η Μακεδονία -που θα περιελάμβανε μικρά τμήματα της σημερινής Βουλγαρίας (Μακεδονία του Πιρίν) της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (FYROM) και ολόκληρη την ελληνική Μακεδονία. Επομένως το Ελληνικό Ομόσπονδο κράτος θα περιορίζετο στη Νοτίως του Αλιάκμονος περιοχή. Και την πρόθεσή του αυτή την κάλυπτε το ΚΚΕ με τον εθνικοπατριωτικό μανδύα του ΕΑΜ.
 

Η πρώτη ανταρτική ομάδα του ΕΛΑΣ. Πρώτες δραστηριότητές του.

Τις πρώτες εβδομάδες του Ιανουαρίου του 1942, η περιφερειακή οργάνωση Φθιώτιδος του ΚΚΕ, διεμήνυσε από τη Λαμία στο πολιτικό γραφείο του κόμματος πως ο γεωπόνος Αθανάσιος Κλάρας (παλιό τοπικό στέλεχός του, που επί δικτατορίας Μεταξά, είχε γίνει "δηλωσίας") προτείνει με πολλή επιμονή να "βγει αντάρτης" στα βουνά της Ρούμελης. Ισχυριζόταν ότι έχει μελετήσει με προσοχή τις συνθήκες, ότι ξέρει καλά την περιοχή και ότι είναι δυνατόν ν' αναπτυχθεί σημαντικός ένοπλος αγώνας στα βουνά της. Το κόμμα, αρχικά, δεν έδωσε σημασία στην πρόταση. Επειδή, όμως, ο Κλάρας επέμενε με πάθος και αυτοπεποίθηση στο σχέδιό του, τελικά, το δέχθηκαν και του έδωσαν την άδεια να πραγματοποιήσει το όνειρό του. Κατήρτισε, τότε, μικρή ένοπλη ομάδα που της έδωσε την ονομασία "Ελληνικός Λαϊκός Ανταρτικός Στρατός (ΕΛΑΣ)". Το κόμμα την διόρθωσε σε "Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ)". Την επεξέτεινε στις ανταρτικές ομάδες, που δημιούργησε σ' όλη την Ελλάδα, και την θεώρησε σαν αυτοτελή οργάνωση με ιδιαίτερη Κεντρική Επιτροπή, υπαγόμενη στο ΕΑΜ. Την βοήθησε να εκδώσει την εφημερίδα «Άπελευθερωτής».

Ο Κλάρας, από τότε, πήρε το ψευδώνυμο "Άρης Βελουχιώτης" και το βαθμό: "Ταγματάρχης Πυροβολικού". Με οκτώ ένοπλους αντάρτες ξεκίνησε τον αγώνα τη νύχτα της 16ης προς 17η Μαιου 1942 από τη Σπερχειάδα. Η πρώτη του εμφάνιση έγινε στις 22 Μαιου 1942 στη Δομνίτσα Ευρυτανίας, όταν οι κάτοικοι είδαν να εισέρχεται στο χωριό ομάδα 12 ενόπλων σε άψογο στρατιωτικό σχηματισμό με στρατιωτικές στολές, σημαία, τραγούδια και σάλπιγγα. Εκεί ο Άρης εξεφώνησε τον πρώτο πατριωτικό λόγο και κήρυξε την επανάσταση κατά των κατακτητών. Η ενέργεια αυτή, παρ' ότι οι χωρικοί έμειναν, στην αρχή, επιφυλακτικοί, προκάλεσε ανάφλεξη ψυχών. Πίστεψαν πως κηρύχθηκε απελευθερωτική επανάσταση, ένα νέο 1821, με αντάρτες και σημαία. Και με Αξιωματικό επικεφαλής.

Ο Άρης κινήθηκε, έκτοτε, με συνεχώς αύξουσα δραστηριότητα. Αρχικά ήλθε σ' επαφή με τους ληστοφυγόδικους, που ήσαν οπλισμένοι. Άλλους -Καραλίβανο, Μπαλή, Θεοχάρη, Μπάφατους στρατολόγησε στην ομάδα του. Όσους δεν δέχθηκαν να τον ακολουθήσουν -Αβαρίτης και άλλοι-, τους εξόντωσε ανελέητα και με βασανιστήρια. Τον παπά της Παύλιανης ο ίδιος ο Άρης τον άρπαξε από τα γένια, ενώ ιερουργούσε, τον έσυρε έξω από την εκκλησία και τον εξετέλεσε στο προαύλιό της μπροστά στο άφωνο εκκλησίασμα, γιατί κάποιοι τον κατήγγειλαν σαν συνεργάτη των Ιταλών. Οι αμείλικτες μέθοδοι που εφάρμοσε και η σκληρότητά του, υπερέβαιναν κάθε επιτρεπόμενο όριο. Στο μοναστήρι του Δομοκού εξετέλεσε τον μεγαλοκτηματία Μαράθέα και τον επιστάτη του. Συνέλαβε όμηρο το μικρό του παιδί και παρά τις παρακλήσεις της μητέρας του -που προσέφερε ότι της εζητήθη, τελικά το σκότωσε.

Αυτός ο φόνος προκάλεσε γενική αντίδραση. Ακόμα και ο Ηλίας Τσιριμώκος έστειλε αυστηρό σημείωμα στο Γεώργ. Σιάντο, ζητώντας εξηγήσεις. Επισημαίνεται πάντως πως ο ίδιος ο Τσιριμώκος, Επίτροπος (Υπουργός) της ΠΕΕΑ κατά τον Απρίλιο 1944 όταν δολοφονήθηκε ο Ψαρρός, δεν προέβη σε καμμιά διαμαρτυρία για το αποτρόπαιο αυτό έγκλημα.

Ακόμη εστράφη κατά των Σταθμών Χωροφυλακής της περιοχής, τους οποίους αφόπλιζε και με τα όπλα τους εξόπλιζε τους νέους αντάρτες. Τους δε χωροφύλακες απεμάκρυνε από την έδρα τους. Έτσι, μεγάλες περιοχές της Ρούμελης έμεναν χωρίς την παρουσία εκπροσώπων του κατοχικού Κράτους του οποίου η εξουσία παραμεριζόταν και, στη θέση της, οι αντάρτες οργάνωναν την εξουσία του ΕΑΜ. Συγκεκριμένα, σε κάθε χωριό όριζαν τον "υπεύθυνο", που ήταν αρμόδιος για την αποδοχή του ΕΑΜ από τους κατοίκους και για τον πλήρη έλεγχό τους. Ακόμη ο "υπεύθυνος" προέτρεπε τους νέους για την κατάταξή τους στον ΕΛΑΣ και μεριμνούσε για τον εφοδιασμό του σε τρόφιμα και σε άλλο υλικό. Με τη μέθοδο αυτή θεμελιωνόταν το νέο ΕΑΜικό κράτος.

Το Σεπτέμβριο του 1942 η ομάδα του Άρη με τους ληστοφυγόδικους, ενισχύθηκε σοβαρά με την προσχώρηση σ' αυτήν της ανταρτικής ομάδας που είχε σχηματίσει στον Παρνασσό ο Ανθυπίλαρχος Δημ. Δημητρίου (καπετάν Νικηφόρος) και που είχε αποδεχθεί, όπως εξετέθη παραπάνω, τις αρχές του ΕΑΜ. Η ομάδα αυτή, από οκτώ αντάρτες, κόντευε να διαλυθεί από διαφωνίες μεταξύ των μελών της και από τις κακές επισιτιστικές συνθήκες. Δέχθηκε, επομένως, με πολλή ζέση ν' ακολουθήσει τον Άρη και να τον αναγνωρίσει σαν Αρχηγό. Έτσι, η δύναμη των ανταρτών του ΕΛΑΣ έφθασε τους τριάντα.

Δεν θα παρακολουθήσουμε την περαιτέρω δράση της διαρκώς κινούμενης ανταρτικής ομάδας του Άρη. Θα τονίσουμε, μόνο, πως διαρκώς μεγάλωνε η δύναμή της και η έκταση της χώρας μέσα στην οποία ασκούσε έλεγχο και συνεχώς μεταβαλλόταν η οργάνωσή της, που έπαιρνε τη μορφή του προπολεμικού τακτικού στρατού - ομάδες, διμοιρίες, λόχοι, τάγματα, συντάγματα, μεραρχίες, σώμα στρατού, γενικό στρατηγείο. Παραμένει πάντως γεγονός πως τη συγκρότηση του ανταρτικού τμήματος του ΕΛΑΣ υπό τον Άρη, την αγνοούσαν κατά τους πρώτους μήνες της δημιουργίας του, το ΣΜΑ και οι Βρετανικές Υπηρεσίες Μέσης Ανατολής.

Ο Κρίστοφερ Γουντχάουζ, στο βιβλίο του και σε διαλέξεις του βεβαιώνει ότι, όταν η Βρετανική αποστολή σαμποτέρ έπεσε την 1η Οκτωβρίου στα βουνά της Γκιώνας, ο Αρχηγός της Συνταγματάρχης Έντυ Μέιερς συνάντησε τον Καραλίβανο και από αυτόν άκουσε για πρώτη φορά, την ύπαρξη του Άρη. Ο οποίος, όμως δεν μπόρεσε να βρεθεί πουθενά και αν πράγματι υπήρχε και είχε ενημερωθεί, φαινόταν να μην ενδιαφέρεται καθόλου για την άφιξη της αποστολής.

Ενέργειες του ΕΔΕΣ. Δημιουργία των ΕΟΕΑ.

Ο ΕΔΕΣ ιδρύθηκε τον Σεπτέμβρη του 1941 με πρωτοβουλία του συνταγματάρχου Ναπ. Ζέρβα χωρίς τη συμμετοχή και την υποστήριξη κανενός κόμματος, επομένως, δεν είχε τη δυνατότητα να πληροφορήσει τον Ελληνικό λαό. Υπήρχαν μόνο στη Δυτική Στερεά Ελλάδα μια μαχητική ομάδα στην Τριχωνίδα υπό τον ιατρό Γ. Παπαϊωάννου και μια δεύτερη, μεγαλύτερη, στο Βάλτο υπό τον ιατρό, επίσης, Στυλιανό Χούτα, που ήταν γνωστή με την επωνυμία "Εθνική Οργάνωσις Βάλτου - ΕΟΒ" και είχε πραγματοποιήσει μια αρκετά καλή προετοιμασία.

Αλλά ο ΕΔΕΣ με την ΕΚΚΑ ύστερα από την συμφωνία του Απριλίου 1942, για την οποία έγινε λόγος στο κεφάλαιο αυτό, γνωστοποίησαν το γεγονός στο ΣΜΑ, το οποίο ενέκρινε τα συμφωνηθέντα και όρισε να σχηματισθεί από το Ζέρβα, το ταχύτερο δυνατόν, στην ορεινή Δυτική Ελλάδα ανταρτικό σώμα 100 ανδρών. Τον ενίσχυσε οικονομικά από τότε και τον διαβεβαίωσε πως θα έστελνε και άλλη οικονομική βοήθεια, όπλα, εφόδια και πυρομαχικά που θα ζητούσε.

Τις κινήσεις, όμως, του Ζέρβα τις πληροφορήθηκαν οι κατοχικές αρχές, οι οποίες τον επικήρυξαν με σημαντικό χρηματικό ποσόν και θέλησαν να τον συλλάβουν. Κατάφερε, όμως, να τους ξεφύγει και να κρυφθεί. Από το καταφύγιο αυτό ξεκίνησε, στις 23 Ιουλίου 1942, με τέσσερις συνοδούς -τον Κομνηνό Πυρομάγλου, το λοχαγό Μιχάλη Μυριδάκη, τον Ιωάννη Παπαδάκη και τον Παντελή Κωτσάκη- για το Βάλτο, από όπου θα ξεκινούσε την ανταρτική του δράση. Δεν είχαν μαζί τους ούτε "σουγιά" γιατί η οργάνωση δεν διέθετε ούτε ένα τουφέκι. Μόνον, όταν η συνοδεία έφθασε στη Δούνιτσα Βάλτου, εφοδιάστηκε με ένα πιστόλι και ένα μάνλιχερ.

Όπως ελέχθη και πιο πάνω, ο ΕΔΕΣ, τότε, είχε πολύ μικρή εξάπλωση στην ύπαιθρο. Επομένως ο Ζέρβας έπρεπε ν' αρχίσει τη δράση του από το μηδέν, μέσα σε περιβάλλον που δεν τογνώριζε καλά και δεν ήταν απόλυτα φιλικό. Επεδίωξε και πέτυχε συνάντηση με τον Χούτα, στις 9 Σεπτεμβρίου 1942, με τον οποίο συμφώνησαν να συνεργασθούν.

Έτσι ιδρύθηκε το αντάρτικο του ΕΔΕΣ, που πήρε την ονομασία "Εθνικαί Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών - ΕΟΕΑ", τη δράση του όμως δεν θα παρακολουθήσουμε του λοιπού.

Πρέπει πάντως να προσθέσουμε πως και ο ΕΔΕΣ, παρά τις πολλές δυσχέρειες που συναντούσε από την έλλειψη πολιτικής οργανώσεως στο χώρο που χρησιμοποιούσε σαν βάση της δραστηριότητάς του, κατόρθωσε να τον οργανώσει ραγδαίως και να εγκαταστήσει πυρήνες του ΕΔΕΣ σε κάθε χωριό το οποίο το ήλεγχαν με προσοχή. Ταυτόχρονα, συγκροτούσε στα χωριά ομάδες ενόπλων που αποτελούσαν τις εφεδρικές ΕΟΕΑ. Αυτές παρέμεναν στον τόπο τους, ασχολούνταν με τα καθημερινά τους έργα, αλλά ήσαν έτοιμες στην πρώτη ειδοποίηση, ν' αρπάξουν τα όπλα και να δράσουν επί τόπου ή να σπεύσουν προς ενίσχυση της μόνιμης δυνάμεως των ΕΟΕΑ. Τέλος πρέπει να τονισθεί πως οι ΕΟΕΑ δεν άσκησαν στην περιοχή τους τη σκληρότητα, την αναλγησία, την υπουλότητα και την τρομοκρατία, που άσκησε ο ΕΛΑΣ στις περιοχές που ήλεγχε. Η συμπεριφορά των ΕΟΕΑ ήταν ήπια και δημοκρατική.
 

Ενέργειες της ΕΚΚΑ. Νέα αποστολή Μήταλα στη Φωκίδα.

Στις 20 Μαιου 1942 ο Ψαρρός ειδοποιείται και αυτός από το Κάϊρο ότι οι προτάσεις ΕΔΕΣ - ΕΚΚΑ, για τον καθορισμό των περιοχών δράσεως καθεμίας από τις οργανώσεις, έγιναν δεκτές και ότι, μεταξύ 26 και 30 Μαιου 1942 θα ερρίπτοντο στη Γκιώνα όπλα και εφόδια, μέρος των οποίων θα παρελάμβανε η ΕΚΚΑ για να εξοπλίσει αμέσως 100 αντάρτες. Με αυτούς θ' άρχιζε τον αγώνα κατά των κατακτητών, με κυρία αποστολή τη συνεχή παρενόχληση των οδικών και σιδηροδρομικών συγκοινωνιών του εχθρού στην περιοχή Παρνασσίδος. Τον οπλισμό θα τον παρελάμβανε από τον εκπρόσωπο του ΣΜΑ Αλέκο Σεφεριάδη, που ήταν εγκατεστημένος στην Καλοσκοπή. Κατόπιν τούτου ο Ψαρρός, στέλνει στο χωριό αυτό τον Μήταλα, να συναντήσει τον Σεφεριάδη με συνθηματικό τρόπο. Αλλά ο τελευταίος δεν δέχεται τον Μήταλα, πιθανώς γιατί το συνθηματικό της αναγνωρίσεως δεν ήταν το πραγματικό. Τα όπλα και τα εφόδια ερρίφθησαν πράγματι από τα αεροπλάνα στη Γκιώνα, διασκορπισμένα σε μεγάλη έκταση. Τα συγκέντρωσαν, κυρίως, οι ληστοφυγόδικοι Καραλίβανος, Μπάφας, Πολύχρονης που βρίσκονταν εκεί, πριν στρατολογηθούν από τον Άρη.

Τις ρίψεις όμως, αυτές πληροφορήθηκαν οι Ιταλοί, οι οποίοι κατέστησαν αυστηρότερη και αγρυπνότερη την παρακολούθηση των Αξιωματικών της περιοχής. Επιπρόσθετα κίνησαν δικούς τους πράκτορες, συνήθως Ελληνομαθείς Αλβανούς, οι οποίοι, μεταμφιεσμένοι σε μαυραγορίτες και εφίππους δήθεν κυνηγούς, ελυμαίνοντο την περιοχή και παρακολουθούσαν άγρυπνα τους κατοικημένους τόπους, τους ποιμένες και τις ορεινές περιοχές.

Μετά την αποτυχία της αποστολής του ο Μήταλας επέστρεψε, μέσω Αμφίσσης στην Αθήνα και ενημέρωσε τον Ψαρρό. Επακολούθησαν συναντήσεις του τελευταίου με αντιπροσώπους του ΣΜΑ, από τις οποίες προέκυψε ότι οι Βρετανοί δεν ήθελαν ν' αναλάβουν όλα τα βάρη του αγώνα γιατί πίστευαν ότι έπρεπε ν' αναλάβουν ένα μεγάλο μέρος και οι υπόδουλοι Έλληνες και ότι θα εξόπλιζαν όλες τις ανταρτικές οργανώσεις, μηδέ του ΕΑΜ εξαιρουμένου. Κατόπιν αυτών ο Ψαρρός αποφάσισε ν' αποστείλει στη Μέση Ανατολή ειδικό σύνδεσμο της ΕΚΚΑ για να εκθέσει στους συμμάχους την όλη κατάσταση. Ακόμη στέλνει, για τέταρτη φορά το Μήταλα στην Παρνασσίδα, σαν προωθημένο κλιμάκιο της οργανώσεως, στις αρχές Ιουνίου 1942.

Μετά την άφιξή του, ο Μήταλας συναντάται για πρώτη φορά, στην Αγία Ευθυμία με την επιτροπή του Ελληνικού Απελευθερωτικού Στρατού -ΕΑΣ- Κούτρα, Καϊμάρα και Ντούρο και τους προτείνει, εκ μέρους του Ψαρρού, συνεργασία υπό τας διαταγάς του. Τους διαβεβαίωσε πως ο Ψαρρός θ' ανελάμβανε τον εξοπλισμό των αόπλων μαχητικών τους ομάδων.

Οι τρεις Αξιωματικοί είχαν, καταρχήν, επιφυλάξεις για τη συνεργασία τους με τον Ψαρρό, γιατί είχε συμμετάσχει στο στρατιωτικό κίνημα του 1935 και θεωρείτο ότι δεν είχε λάβει σαφή θέση κατά του Κομμουνισμού. Τελικά δέχθηκαν υπό τον όρο ότι δεν θα δινόταν στον αγώνα πολιτικός χρωματισμός και ότι δεν θα ανελάμβαναν καμιά δέσμευση, πολιτικής ή πολιτειακής φύσεως, έναντι της ΕΚΚΑ. Συγχρόνως ζήτησαν από τον Μήταλα άμεσο δράση κατά των κατασκόπων και των έφιππων κυνηγών. Ο Μήταλας, με τη βοήθεια του διερμηνέα των Ιταλών στην Άμφισσα Σπύρου Καφετζάκη, πληροφορήθηκε πως η ομάδα των εφίππων κυνηγών, από 12 ελληνομαθείς Αλβανούς, θ' ανερχόταν στη Γκιώνα για να ερευνήσει την ύπαρξη δεμάτων οπλισμού που έρριψαν Βρετανικά αεροπλάνα. Σπεύδει τότε, με δύο ενόπλους συμπατριώτες του, και στήνει ενέδρα στη θέση Καψίτσα. Την επομένη, όταν φθάνουν οι κυνηγοί, τους υποδέχονται με πυκνά πυρά και τους υποχρεώνει να τραπούν ατάκτως προς την Άμφισσα για να μην εμφανισθούν, πλέον, στην περιοχή.

Ακόμη ο Μήταλας μύησε στην οργάνωση τον Κωνσταντίνο Τασσόπουλο γιο του εκμεταλλευτή των δασών της περιοχής, και συγκροτεί με τους ξυλοκόπους της επιχειρήσεως, νέο πυρήνα αντιστάσεως. Ομοίως, πυρήνες αντιστάσεως συγκροτεί με τους μεταλλωρύχους της περιοχής και σε πολλές κωμοπόλεις και χωριά που επισκέπτεται -από τη Σουβάλα και το Μπράλο προς Ανατολάς μέχρι το Λιδωρίκι και το Κάλλιο, χωριό που ήδη έχει καλυφθεί από τα νερά της Λίμνης Μόρνου, προς Δυσμάς.

Υπολογίζεται πως, κατά το τέλος Ιουνίου 1942, οι ανεξάρτητες μεταξύ τους ομάδες που οργανώθηκαν από τον Μήταλα είχαν δύναμη 150 ανδρών, αόπλων στην ολότητά τους σχεδόν, ενώ ηδύναμη των ανδρών του ΕΑΣ υπερέβαινε τους 100 με πολύ λίγους ενόπλους. Όμως, όλο αυτό το δυναμικό, το γεμάτο πάθος για τον αγώνα και την ελευθερία, παρέμενε αδρανές και ανοργάνωτο, χωρίς ενιαία διοίκηση και αποστολή. Επομένως δεν ήταν δυνατόν να επιτελέσει ωφέλιμο έργο κτυπώντας τον κατακτητή.
 

Συνάντηση Επιτροπής ΕΑΣ με αντιπροσώπους ΕΑΜ.

Στο Σερνικάκι -κοντά στην Άμφισσα- έγινε τον Ιούλιο του 1942, με πρωτοβουλία του δικηγόρου Φώτη Τσίγκα, ηγετικού στελέχους του ΕΑΜ Φωκίδος, συνάντηση 10 αντιπροσώπων του ΕΑΜμε τη τριμελή επιτροπή του ΕΑΣ -Κούτρα, Καϊμάρα, Ντούρο- με σκοπό την ανάδειξη Διοικητικής Επιτροπής Παρνασσίδος η οποία θα διηύθυνε τον αγώνα στην περιοχή αυτή. Όμως η συνάντηση απέβη άκαρπη γιατί, κατά τη συζήτηση, διεπιστώθη ότι το ΕΑΜ επεδίωκε να δεσμεύσει τους Αξιωματικούς του ΕΑΣ με το λόγο της τιμής τους, ότι θα πειθαρχήσουν στις αποφάσεις της Επιτροπής, που θα εξελέγετο και που, στην πλειοψηφία της, θα ήταν ΕΑΜική. Οι Αξιωματικοί του ΕΑΣ τόνισαν ότι δεν αναλαμβάνουν καμιά υποχρέωση έναντι του ΕΑΜ και ότι οσάκις πρόκειται περί ζητημάτων στρατιωτικής φύσεως, θα προσφέρουν, ευχαρίστως, τις υπηρεσίες τους σε οποιαδήποτε οργάνωση, αρκεί να πρόκειται για ενέργεια εναντίον του κατακτητή.

Δεύτερη άφιξη Ψαρρού στην Παρνασσίδα.

Όλες τις ενέργειες και τις ανάγκες των μαχητικών ομάδων, τις αναφέρει ο Μήταλας στον Ψαρρό, ο οποίος ενημερώνει το ΣΜΑ και ζητεί επιμόνως την αποστολή οπλισμού. Το ΣΜΑ τον διαβεβαιώνει πως, το δεύτερο δεκαήμερο Ιουλίου θα ερρίπτετο από αεροπλάνα, οπλισμός και εφόδια στη θέση "Λυρίτσα" της Γκιώνας για την ΕΚΚΑ. Κατόπιν της διαβεβαιώσεως αυτής, ο Ψαρρός σπεύδει και έρχεται στις 15 Ιουλίου 1942, για δεύτερη φορά στην Παρνασσίδα, συναντά το Μήταλα και άλλους οπαδούς του, σχηματίζουν ομάδα από 20 περίπου μαχητές, ανέρχονται στη "Λυρίτσα" και περιμένουν τον οπλισμό, πλην επί ματαίω. Τ' αεροπλάνα δεν έρχονται.

Μετά τη διάψευση, αυτή των προσδοκιών του ο Ψαρρός επιζητεί να συναντήσει τον Αλέκο Σεφεριάδη, που έμενε στην Καλοσκοπή και είχε στενές, δι' ασυρμάτου, επαφές με τη Μέση Ανατολή, για να πληροφορήσει αυτός το ΣΜΑ για τα συμβάντα. Όμως, ο Σεφεριάδης αποφεύγει να συναντήσει τον Ψαρρό και, αντ' αυτού, στέλνει στον τόπο συναντήσεως τον μετέπειτα καθηγητή Πανεπιστημίου Γεώργιο Κόλλια, μέλος του ΕΑΜ. Ο καθηγητής τον βεβαιώνει πως δεν ήξεραν τους λόγους για τους οποίους δεν ερρίφθη ο οπλισμός, τον επετίμησε όμως γιατί αργεί και δεν αρχίζει τον αγώνα με τα υπάρχοντα (;;) μέσα. Αλλά και ο Ψαρρός διαμαρτυρήθηκε έντονα στον Γ. Κόλλιαγια το ότι το ΣΜΑ ενισχύει μόνον τον ΕΛΑΣ και χρησιμοποιεί τον Σεφεριάδη σε τόσο σοβαρή αποστολή, θεωρώντας ότι η όλη στάση του ΣΜΑ έναντι των οργανώσεων δεν είναι άμεμπτος. Εν συνεχεία συναντήθηκε με την επιτροπή του ΕΑΣ η οποία του εξέθεσε τις δυσχέρειες που αντιμετωπίζουν και την εμφάνιση και δράση των ανόπλων ομάδων του ΕΛΑΣ.

Το σπουδαιότερο όμως έργο που επετέλεσε ο Ψαρρός ήταν η αναγνώριση από τον ίδιο της σιδηροδρομικής γραμμής από το Μπράλλο έως το Λιανοκλάδι, την οποία ενήργησε κατόπιν παραγγελίας της SOE, με σκοπό να διαπιστώσει ποιά από τις σιδηροδρομικές γέφυρες που υπήρχαν στο τμήμα αυτό της γραμμής, θα προκαλούσε τη μεγαλύτερη καθυστέρηση στην κίνηση των συρμών ανανετινάσσετο. Την αναγνώριση εξετέλεσε ο Ψαρρός με τη βοήθεια και την υποστήριξη του Μήταλα και 2 μαχητών. Με την έκθεσή του ο Ψαρρός υπεδείκνυε στη SOE γι' ανατίναξη μια από τις γέφυρες της Παπαδιάς, του Ασωπού και του Γοργοποτάμου, με προτίμηση την τελευταία. Η πρόταση έγινε δεκτή από τη SOE, από την οποία αποφασίσθηκε ν' ανατιναχθεί η γέφυρα του Γοργοποτάμου όπως θα εκτεθεί κατωτέρω.

Η άφιξη του Ψαρρού στη Ρούμελη διαδόθηκε αστραπιαία, προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό και τόνωσε το ηθικό και την πίστη των οπαδών του στον αγώνα. Ήταν φυσικό να συμβεί αυτό, γιατί ήταν τεράστιο το κύρος και το γόητρό του σ' όλη τη περιοχή. Τέλος πριν επιστρέψει στην Αθήνα, έδωσε στους συνεργάτες του τις προσήκουσες οδηγίες και κατευθύνσεις τονίζοντας τους ότι δεν έπρεπε ν' αποθαρρύνονται και ότι τα πράγματα θα έβαιναν καλά.

Γεγονός όμως είναι ότι στη Μέση Ανατολή το α' εξάμηνο του 1942 τα πράγματα δεν έβαιναν καλά για τους Συμμάχους. Ο Ρόμμελ με το Αφρικα-Κορ είχε καταλάβει το Τομπρούκ και απειλούσε την Αλεξάνδρεια. Το Τομπρούκ αποτελούσε ένα σημαντικό λιμάνι ανεφοδιασμού της στρατιάς του Ρόμμελ και η κατάληψη του ανέβασε ακόμα περισσότερο τη στρατηγική αξία της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης - Αθηνών και του λιμένος Πειραιώς εφόσον από αυτότον άξονα διεκινούντο πλέον, ένα μεγάλο μέρος των Γερμανικών εφοδίων προς Αίγυπτο.

Όπως ήταν επόμενο το ενδιαφέρον των Βρετανών και της SOE αυξήθηκε κατακόρυφα για τη διενέργεια καταστροφών σ' ευπαθή σημεία της σιδηροδρομικής γραμμής που θα την έθεταν για καιρό εκτός λειτουργίας. Όλα δε αυτά τα ευπαθή σημεία (γέφυρες μεγάλου ανοίγματος, κατά πρώτο λόγο, σήραγγες δευτερευόντως) ήταν συγκεντρωμένα στ' ορεινό τμήμα της χάραξης της γραμμής από Μπράλλο μέχρι Λιανοκλάδι και περιλαμβάνονται γεωγραφικά στο χώρο της Ρούμελης. .

Επιπροσθέτως η Ρούμελη λόγω του ορεινού της εδάφους και της έλλειψης οδικών αρτηριών, προσεφέρετο ιδιαίτερα για την ανάπτυξη και διεξαγωγή ανταρτικού αγώνος. Στη δύσκολη θέση που είχαν περιέλθει τότε οι Σύμμαχοι στη Μ. Ανατολή είχαν κάθε λόγο να ενισχύουν όλες τις οργανώσεις που μπορούσαν να κτυπήσουν τους Γερμανούς και Ιταλούς, του ΕΑΜ συμπεριλαμβανομένου. Οι διαμαρτυρίες δε του Ψαρρού προς τον εκπρόσωπο του ΣΜΑ αφορούσαν κυρίως την άνιση μεταχείριση που υφίστατο η ΕΚΚΑ ως προς τον ανεπαρκέστατο εφοδιασμό της, πράγμα που εξακολούθησε και τα επόμενα χρόνια και απετέλεσε τη μοναδική αιτία που το 5/42 δεν εξελίχθηκε σε μεγάλη ανταρτική μονάδα. Γιατί, προς τούτο, υπήρχαν και τα ικανά στελέχη και το έμψυχο δυναμικό της Ρούμελης που πρόθυμα συστρατεύονταν και προσέβλεπαν μ' εμπιστοσύνη στον συνταγματάρχη Δ. Ψαρρό.

Άφιξη του Ταγματάρχη Τσιγόντε στην Αθήνα.

Στις 2 Αυγούστου 1942 φθάνει, με υποβρύχιο, στην Ελλάδα από τη Μέση Ανατολή, ο ταγματάρχης πεζικού Ιωάννης Τσιγάντες, σύγγαμπρος του Ψαρρού. Ο αξιωματικός αυτός εξήλθε, πρώτος το 1920 από τη Σχολή Ευελπίδων, αλλά αποτάχθηκε το 1935 γιατί ήταν εκ των πρωτεργατών του κινήματος που έγινε το Μάρτιο του έτους αυτού. Στον Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο 19401941 δεν ανεκλήθη στην ενεργό υπηρεσία. Κατέφυγε στη Μέση Ανατολή μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς. Έφθασε με συμμαχικό υποβρύχιο στον Κότρωνα – Λακωνίας με οκτώ άλλους Αξιωματικούς και ασυρματιστές, με τρεις ασυρμάτους, με τρόφιμα, μ' εκρηκτικά και με χρήματα. Ήταν απεσταλμένος της Ελληνικής Κυβερνήσεως Καιρου, του Βρετανικού Ναυτικού και μιας Αγγλο-Ελληνικής Επιτροπής που είχε έδρα το Κάϊρο και είχε συσταθεί με πρωτοβουλία του Αντιπροέδρου της Κυβερνήσεως και Υπουργού Εθνικής Αμύνης Παν. Κανελλόπουλου. Αποστολή του ήταν ν' αποστείλει Αξιωματικούς στη Μέση Ανατολή και να συντονίσει την αντίσταση κατά του κατακτητή με την εκτέλεση δολιοφθορών. Ακόμη να την επεκτείνει σε μαζικούς αγώνες και στον ανταρτοπόλεμο.

Από την τελευταία αποστολή του Τσιγάντε φαίνεται πως οι Βρετανοί και η Ελληνική Κυβέρνηση άλλαξαν μέθοδο ενεργείας. Αποβλέπουν, τώρα, και στην αντίσταση μέσα στην Ελλάδα, προφανώς κατόπιν εισηγήσεων του Κανελλόπουλου. Δεν θα ιστορηθεί στην μελέτη αυτή η όλη δραστηριότητα του Τσιγάντε, που είναι μεγάλη σε έκταση και σημασία. Ο γράφων, που ήταν από τα στελέχη της οργανώσεως "Μίδας 614" του Τσιγάντε, θ' αρκεσθεί μόνον σε ότι συνδέεται με τον Ψαρρό.

Ευθύς ως έφθασε στην Αθήνα, ο Τσιγάντες επεδίωξε να συναντηθεί με τον Επαμ. Τσέλλο, στενό συνεργάτη του Π. Κανελλόπουλου, και με την Επιτροπή των 6 Συνταγματαρχών. Συνάντησε, όμως, μεγάλη ψυχρότητα. Βασική του, ωστόσο, επιδiωξη παρέμεινε η συγκρότηση "Κέντρου Συντονισμού του Αγώνος", που θ' ανελάμβανε την όλη διοiκηση του ανταρτικού αγώνα, τον οποίov προέβλεπε ότι θα ήταν ενιαiος. Το Κέντρο θ' αναγνωριζόταν από την εξόριστη Κυβέρνηση και θα ενισχύετο απ' αυτήν με όλα τα αναγκαία υλικά μέσα για την επιτυχία της αποστολής του. Στο Κέντρο θα συμμετείχε σαν μέλος και ο Ψαρρός.

Γνώμη του Τσιγάντε ήταν η δημιουργία αντάρτικου στον Ταύγετο υπό τον Συν/χη Γιαννακόπουλο -1000 ως 10.000 άνδρες-, στον Παρνασσό υπό τον Ψαρρό -15.000 άνδρες-, στην Ήπειρο υπό τον Ζέρβα -10.000 άνδρες-, στη Θεσσαλία υπό τον Σαράφη -10.000 άνδρες-, στη Χαλκιδική υπό τους Χρυσοχόου και Σφέτσο, στην Κρήτη -1000 άνδρες- και τέλος στη Μακεδονία και στη Θράκη, που θα τις επέβλεπε ο ίδιος ο Τσιγάντες. Οι συνεννοήσεις με τους Αρχηγούς και τους Επιτελείς των Κομμάτων καθώς και με Αξιωματικούς συνεχίζονταν μέχρι και τη μέρα του θανάτου του -14 Ιανουαρίου 1943- χωρίς να καταλήξουν σε αποτέλεσμα. Όπως κατέθεσε ένας των συνεργατών του, επρόκειτο "να πάνε μαζi σ' ένα σπiτι της οδού Πατησiων -εκεί όπου σκοτώθηκε- για να τελειώσει εκεiνη την ημέρα τον κατάλογο για το Εθνικό Συμβούλιο". Αλλά δεν τον τελείωσε. Τον σκότωσαν οι Ιταλοί κατόπιν αιματηρής συμπλοκής.

Καθ' όλη την πεντάμηνη παραμονή του στην Αθήνα, ο Τσιγάντες συνεννοείτο και συνεργάζετο τακτικά και στενά με τον Ψαρρό. Ο τελευταίος έφερνε σ' επαφή τον πρώτο με τις προσωπικότητες που ήθελε να συναντήσει. Προπαντός όμως, ήθελε να συνδεθεί απ' ευθείας με το ΣΜΑ για την προώθηση των επιδιώξεων της ΕΚΚΑ. Οι απασχολήσεις αυτές του Ψαρρού με τον Τσιγάντε ήταν μια από τις αιτiες που ανάγκασαν τον πρώτο να μην είναι συνεπής προς την υποχρέωση που εiχε αναλάβει με το συμφωνητικό ΕΚΚΑ - ΕΔΕΣ, να βρiσκεται στη Ρούμελη το αργότερο στα μέσα Αυγούστου 1942, γεγονός που εiχε πολύ δυσάρεστες συνέπειες στην εξέλιξη του αγώνα.

Αποκλεισμός της ΕΚΚΑ από τη ρίψη οπλισμού.

Τον Αύγουστο 1942, οι ομάδες Ψαρρού ειδοποιήθηκαν από την Αθήνα να περιμένουν ρίψη οπλισμού από αεροπλάνα στη Γκιώνα. Και όπως συνηθιζόταν, απεστάλη στη θέση αναμονής της ρίψεως απόσπασμα υποδοχής της που τοποθέτησε επί του εδάφους τα σήματα αναγνωρίσεως. Τα αεροπλάνα, πράγματι, ήλθαν, αντελήφθησαν τα σήματα, γιατί πέρασαν πολλές φορές επάνω από αυτά και σε χαμηλό ύψος. Παρά ταύτα τον οπλισμό τον έρριψαν στην περιοχή που ήταν εγκατεστημένος ο ΕΛΑΣ, ο οποίος, μέχρι τότε, είχε λάβει και άλλες επτά ρίψεις, ενώ οι ομάδες της ΕΚΚΑ δεν είχαν λάβει καμιά. Το γεγονός αυτό απογοήτευσε τους οπαδούς της ΕΚΚΑ σε τέτοιο σημείο, ώστε πολλοί δεν ήθελαν να λάβουν μέρος άλλη φορά στο απόσπασμα υποδοχής των ρίψεων.
 

Άφιξη Βρετανικής αποστολής στη Γκιώνα.

Ο Μήταλας λαμβάνει νέα εντολή από την ΕΚΚΑ ν' αναμείνει ρίψεις οπλισμού στο τέλος Σεπτεμβρίου 1942. Σχηματίζει με δυσκολία απόσπασμα υποδοχής από 20 περίπου μαχητές και φθάνει στην ορισμένη θέση. Τη νύχτα της 28ης προς 29η Σεπτεμβρίου φθάνουν στη Γκιώνα τρία αεροπλάνα, τα οποία ξαναγύρισαν άπρακτα στη βάση τους, γιατί δεν βρήκαν τα, επί του εδάφους, σήματα αναγνωρίσεως. Επανέρχονται τη μεθεπομένη νύχτα αλλά δεν βρίσκουν και αυτή τη φορά τα σήματα.

Παρά ταύτα, δύο από τις Βρετανικές ομάδες, η μία υπό τον Συνταγματάρχη Έντυ Μέϊερς (αρχηγό) και η άλλη υπό τον ελληνομαθή Αντισυνταγματάρχη Κρίστοφερ Γουντχάουζ (Κρις), πήδησαν από τα αεροπλάνα στα στραβά. Το τρίτο αεροπλάνο ξαναγύρισε στην Αίγυπτο. Αυτό επιχείρησε και τρίτη, επιτυχή τώρα, πτήση το επόμενο φεγγάρι, του Οκτωβρίου. Ο Μέϊερς, έπεσε κοντά στις Καρούτες Αμφίσσης όπου οι ποιμένες είχαν ανάψει φωτιές για να ζεσταθούν. Συνάντησε, στο πρώτο εικοσιτετράωρο, τον Καραλίβανο με 4-5 αντάρτες που το ντύσιμό τους με "φλουριά" θύμιζε παλαιότερες εποχές. Οι αντάρτες τον βοήθησαν στο μάζεμα των εφοδίων που είχαν διασπαρεί και κατόπιν τον εγκατέλειψαν.

Ο Κρις Γουντχάουζ, εκεί που προσγειώθηκε μαζί με δύο άλλους Βρετανούς Αξιωματικούς και έναν ασυρματιστή, βρήκε, κατά τύχη, τον Μήταλα ο οποίος περίμενε τη ρίψη εφοδίων. Όπως αφηγείται ο Κρις, δύο ημέρες μετά την πτώση, συναντήθηκε με τον Μέϊερς κι αυτό γιατί ο ασύρματος του Μέϊερς είχε χαθεί. Κανείς όμως από τους δύο δεν μπόρεσε να βρει ίχνη των ανταρτών της Γκιώνας, όπως τους είχαν διαβεβαιώσει στο Κάϊρο -εκτός από τον Μήταλα και τον Καραλίβανο. Έμαθαν, ακόμη, ότι ο Σεφεριάδης, που ερχόταν από την Καλοσκοπή, να τους συναντήσει, είχε συλληφθεί από τους Ιταλούς όταν ερχόταν στο τόπο υποδοχής. Αγνοούσαν την ύπαρξη του ΕΛΑΣ και το όνομα του Άρη Βελουχιώτη το άκουσαν για πρώτη φορά από τον Καραλίβανο. Τον ίδιο δεν τον συνάντησαν ποτέ, αλλά ούτε και ο Άρης έδειξε ενδιαφέρον για την άφιξη τους. Ανεζήτησαν τον Ζέρβα. Αλλά κανείς, στη Γκιώνα, δεν είχε ακούσει το όνομα αυτό, φυσικό άλλωστε, γιατί ο Ζέρβας βρισκόταν 120 χιλιόμετρα μακριά από τη Γκιώνα.

Πάντως, στην ομάδα των Βρετανών, ο Μήταλας παρέσχε πολλές εκδουλεύσεις. Την βοήθησε στη συγκέντρωση των εφοδίων που έφερε, φρόντισε για τη σύνδεσή της με τον Μέϊερς, την προστάτευσε από την καταδίωξη των Ιταλών που πληροφορήθηκαν την άφιξή της, την τροφοδότησε με ότι διέθετε η πτωχή οργάνωσή του Τέλος, έφερε τον Κρις σ' επαφή με τον Τσιγάντε στην Αθήνα, από τον οποίον έλαβε πληροφορίες για το σημείο συναντήσεώς του με τον Ζέρβα.
Αποστολή των Βρετανών στα ελληνικά βουνά ήταν η ανατίναξη της σιδηροδρομικής γέφυρας του Γοργοποτάμου -που την είχε υποδείξει ο Ψαρρός, για την οποία είχαν φέρει την απαιτούμενη ποσότητα εκρηκτικών υλών. Την ανατίναξη την αποφάσισε η SOE, γιατί στις 15 Σεπτεμβρίου 1942, ο νέος Αρχιστράτηγος του Γενικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, Στρατηγός Αλεξάντερ, κατά την προετοιμασία της τελικής μάχης του Ελ Αλαμέϊν, ζήτησε από τις μυστικές υπηρεσίες την πραγματοποίηση στο μέγιστο δυνατόν, των καταστροφών των Γερμανικών συγκοινωνιακών γραμμών στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Μετά την ανατίναξη η αποστολή θα επέστρεφε στην Αίγυπτο.

Για την εκτέλεση όμως της ανατινάξεως, χρειαζόταν η βοήθεια ένοπλης δύναμης που θα εξουδετέρωνε τις Ιταλικές δυνάμεις ασφαλείας της γέφυρας και θα εξασφάλιζε τους σαμποτέρ κατά και μετά το διάστημα της ανατινάξεως, έως ότου φθάσουν σε ασφαλές μέρος.
Αλλά δυνάμεις ανταρτών της Γκιώνας δεν υπήρχαν. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ ήσαν

 άγνωστες στους Βρετανούς. Έτσι, ο Μέϊερς επεδίωξε τη βοήθεια των ΕΟΕΑ - ΕΔΕΣ του Ζέρβα, όπως τον οδήγησε ο Τσιγάντες, αποστέλλοντας για αναζήτησή τους τον Κρις που ήταν δεινός ορειβάτης.

Η πορεία του Κρις προς τον Ζέρβα, η κίνηση της δυνάμεώς του προς τον Γοργοπόταμο, η συνάντησή τους με δύναμη του Άρη, η συμφωνία για συνεργασία στην επιχείρηση των δύο ανταρτικών δυνάμεων, ο καταρτισμός του σχεδίου επιχειρήσεως για την ανατίναξη, ο τρόπος της επιτυχούς εκτελέσεώς της, κατά την 25 Νοεμβρίου 1942 και οι λοιπές λεπτομέρειες δεν θα εκτεθούν σ' αυτή τη μελέτη. Η μάχη του Ελ Αλαμέιν είχε, πάντως, διεξαχθεί (23/10 - 4/11/42) όταν ανετινάχθη η γέφυρα. Είναι, όμως, αναγκαίο να επισημανθεί ότι τα οφέλη της ΕΚΚΑ αν η επιχείρηση υποστηριζόταν από δυνάμεις της, θα ήσαν σημαντικά. Το οποίο θα συνέβαινε εκ του ασφαλούς, αν ο Ψαρρός ανέβαινε στη Φωκίδα από τον Αύγουστο του '42 όπως προβλεπόταν αλλά δεν έγινε γιατί τον κράτησε στην Αθήνα η άφιξη του Τσιγάντε και η κοινή τους προσπάθεια για την επιτυχία της αποστολής του τελευταίου. Αντικείμενο της οποίας ήταν η διοργάνωση ενιαίου αντάρτικου με τη συμμετοχή όλων των δυνάμεων (πολιτικών και στρατιωτικών) της κατεχόμενης χώρας μας.

Είναι όμως απορίας άξιον γιατί το ΣΜΑ, ενώ αποφάσισε τη καταστροφή της γέφυρας στο Γοργοπόταμο και απέστειλε (στα τυφλά όπως απεδείχθη) ολόκληρη ομάδα Άγγλων σαμποτέρ δεν κινητοποίησε έγκαιρα τον Ψαρρό, που ήταν ο καταλληλότερος να σχηματίσει την αναγκαία δύναμη, να υποδεχθεί τη Βρετανική Αποστολή και να πραγματοποιήσει την επιχείρηση όπως την είχε υποδείξει. Η επαφή μαζί του, μέσω του Τσιγάντε, δεν παρουσίαζε καμία δυσκολία. Έτσι χάθηκε, όχι μόνο πολύτιμος χρόνος για το σαμποτάζ που καθυστέρησε κατά ένα περίπου μήνα -αλλά και η ευκαιρία το αντάρτικο στη Ρούμελη να πάρει άλλη μορφή.

Μόνιμη παραμονή της Βρετανικής αποστολής στα βουνά.

Μετά την επιτυχία της επιχειρήσεως στο Γοργοπόταμο, η Βρετανική αποστολή δεν επανήλθε στη βάση της, στην Αίγυπτο, όπως προεβλέπετο. Με νεώτερη απόφαση, κατά το τέλος του 1942, θα έμενε μονίμως στα ελληνικά βουνά. Ο Ταξίαρχος πλέον, Μέϊερς θα ηγείτο της "Στρατιωτικής Αποστολής του Συμμαχικού Στρατηγείου" και θ' ανελάμβανε τη διεύθυνση του ανταρτικού αγώνα.

Δεν είχε αρμοδιότητα ν' αναμιχθεί στην πολιτική. Θα κατετόπιζε για την υφισταμένη κατάσταση το ΣΜΑ. Είχε όμως τη δυνατότητα να δημιουργήσει ανεξάρτητες ομάδες, υπό τις διαταγές του ΣΜΑ, με τις οποίες θα γίνονταν δολιοφθορές.

Δεν είχε εξουσιοδότηση να οργανώσει μεγάλο εθνικό στρατό. Ο Μέϊερς είχε τη γνώμη πως έπρεπε να δημιουργηθούν στα βουνά τρία συγκροτήματα ανταρτών: ένα στην Ήπειρο με το Ζέρβα, ένα στη Θεσσαλία με το Σαράφη και ένα στη Ρούμελη με τον Ψαρρό. Τα συγκροτήματα αυτά θα έπαιρναν διαταγές και οδηγίες από το ΣΜΑ, μέσω του ίδιου. Αργότερα θα επεδίωκε να οργανωθεί "Κεντρικό Αρχηγείο Ανταρτών" κοντά στα Άγραφα. Στο σχεδιασμό αυτό δεν ελάμβανε υπ' όψιν την ύπαρξη του ΕΛΑΣ που άρχιζε ν' αποκτά σημαντική δύναμη. Θα επεδίωκε, όμως, συνεννόηση και συνεργασία μ' αυτόν για ν' αποφευχθούν προστριβές και συγκρούσεις. Το μέλλον απέδειξε πως οι επιδιώξεις αυτές δεν επετεύχθησαν.

Ενέργειες της ΕΚΚΑ στην περιοχή Φωκίδος. Ο Μπακιρτζής στο Κάϊρο.

Στις 10 Οκτωβρίου 1942, έγινε ρίψη οπλισμού και εφοδίων στη Γκιώνα αλλά τα υλικά διεσκορπίσθησαν σε ευρεία έκταση. Το μεγαλύτερο μέρος τους διηρπάγη από τους κατοίκους των γύρω χωριών, τους ποιμένες και τους φυγόδικους.

Στις 11 Οκτωβρίου φθάνει αιφνιδίως στο Κάϊρο ο Μπακιρτζής, που θεωρείτο ένας από τους ηγέτες της ΕΚΚΑ. Όμως δεν είχε σχέσεις μόνο με αυτή. Στην αρχή επεδίωξε να καταλάβει ηγετική θέση στο ΚΚΕ και να γίνει μέλος του πολιτικού του γραφείου. Αλλά δεν τον δέχθηκαν. Μετείχε στην οργάνωση τρία Άλφα των Γρηγοριάδη, Σαράφη κτλ. Αλλ' απεχώρησε από αυτή. Ήλθε σ' επαφή με την Επιτροπή των 6 Συνταγματαρχών. Τελικά κατέληξε στον Ψαρρό. Με το συμφωνητικό του Απριλίου 1942 μεταξύ ΕΚΚΑ - ΕΔΕΣ είχε ορισθεί Γενικός Αρχηγός του ένοπλου αγώνα και ήταν υποχρεωμένος να συγκαλέσει στις 10 Σεπτεμβρίου 1942, κοινή σύσκεψη όλων των στρατιωτικών αρχηγών του ένοπλου αγώνα. Με την αναχώρησή του από την Ελλάδα παρεβίασε όλες τις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει.

Πριν αναχωρήσει είχε δηλώσει στην οργάνωση τρία Άλφα ότι κατεβαίνει στη Μέση Ανατολή για να διαφωτίσει στους Βρετανούς επί των συμβαινόντων στην Ελλάδα και να πραγματοποιήσει ασφαλείς συνδέσεις. Στον ΕΔΕΣ, ότι ήθελε να μεταβεί στη Μόσχα για να τους ενημερώσει περί της καταστάσεως στην Ελλάδα, επειδή πίστευε ότι. η Σοβιετική Ένωση θα έπαιζε παγκόσμιο και πρωτεύοντα ρόλο στη Βαλκανική. Στην Επιτροπή των 6 Συνταγματαρχών, ότι ήθελε να καταταγεί στον Κυβερνητικό Τακτικό Στρατό.

Ενδεχομένως να επεδίωκε από το ΣΜΑ την ανάθεση σ' αυτόν και δι' επισήμου δηλώσεως, της ηγεσίας του ένοπλου αγώνα στην Ελλάδα. Ίσως, όμως, να ήταν και πράκτορας των Βρετανών (ο Γουντχάουζ το επιβεβαιώνει) οι οποίοι τον κάλεσαν για συνεννοήσεις και για την ανάθεση σ' αυτόν άλλων απoστoλών. Φεύγοντας, ζήτησε από τον Ψαρρό, "να μη βγει στο βουνό" πριν τον ειδοποιήσει από το Κάϊρο, υπόδειξη που ασφαλώς επηρέασε τον Ψαρρό. Η παρουσία του στο Κάϊρο έκανε μεγάλη εντύπωση σε όλους τους κύκλους και προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Τις οποίες όμως κατάφερε να ξεπεράσει προαχθείς μάλιστα σε στρατηγό!

Νέα ρίψη οπλισμού και εφοδίων στη Γκιώνα είχε προγραμματισθεί να γίνει μεταξύ 17 έως 21 Δεκεμβρίου 1942. Εστάλη εγκαίρως το απόσπασμα υποδοχής, που βάδισε σε χώρο που δεν ήταν άμοιρος κινδύνων λόγω ενεδρών των Ιταλών και του δριμυτάτου ψύχους. Είχε μάλιστα, από το ψύχος και ένα νεκρό: τον μαχητή Ιωάννη Βασιλόπουλο. Αεροπλάνα, όμως, και πάλι δεν ήλθαν και το απόσπασμα επανήλθε άπρακτο στην περιοχή του.

Συλλήψεις Αξιωματικών από τους Ιταλούς. Ενέδρα στη Δοβρουβίτσα 18/12/'42.

Οι Ιταλοί, αντιλαμβανόμενοι ότι οι Αξιωματικοί της περιοχής Φωκίδος ήσαν επικίνδυνοι για τα στρατεύματα κατοχής, προέβησαν σε συλλήψεις ομήρων, μεταξύ των οποίων ήσαν ο Ναύαρχος Αγγελής, ο Ταγματάρχης Θ. Μιχαλόπουλος, οι Υπολοχαγοί Γ. Ράπτης, Γ. Κακανάς, Ανδ. Γιαννέτσος, ο ιατρός Ε. Αθανασιάδης -που πνίγηκε όταν το ατμόπλοιο, που τον μετέφερε στην Ιταλία τορπιλίσθηκε στα στενά του Οτράντο- και άλλοι. Επειδή υπήρχε πληροφορία ότι οι όμηροι θα μεταφέρονταν οδικώς από την Ιτέα στη Ναύπακτο συγκροτήθηκε μικτή ανταρτική ομάδα δυνάμεως 25 ανταρτών -18 του ΕΛΑΣ και 7 του ΕΑΣ- μ' επικεφαλής το δικηγόρο Αντώνη Πασσαλή του ΕΛΑΣ και τον αντάρτη Αθανάσιο Μαμαρέλη του ΕΑΣ η οποία κατέλαβε επίκαιρες θέσεις στη θέση"Ανάθεμα" με σκοπό να τους απελευθερώσει. Αλλά οι όμηροι μεταφέρθηκαν, τελικά, δια θαλάσσης, στην Πάτρα. Στις 18 Δεκεμβρίου 1942, η παραπάνω μικτή ομάδα, επιτέθηκε στη θέσηΑοβρουβίτσα -επί της οδού Ερατεινής, Λιδωρικίου- εναντίον Ιταλικού στρατιωτικού αυτοκινήτου, που επέστρεφε στο Λιδωρίκι, αφού, προηγουμένως, οι επιβαίνοντες σ' αυτό λεηλάτησαν και πυρπόλησαν οικίες και συνέλαβαν ομήρους από τα χωριά Βιτρινίτσα, Ερατεινή και Κίσσιλη.

Κατά τη συμπλοκή σκοτώθηκαν 11 Ιταλοί, συνελήφθησαν αιχμάλωτοι άλλοι 11 μεταξύ των οποίων και 2 Αξιωματικοί -όλοι οι αιχμάλωτοι την επομένη εκτελέσθηκαν- ενώ 2 μόνο διασώθηκαν. Το αυτοκίνητο πυρπολήθηκε. Από την ανταρτική ομάδα φονεύθηκε ο σύνδεσμος του ΕΑΣ Δημήτριος Μπαρτζιώτας, το πρώτο θύμα της ΕΚΚΑ. Μετά την επιτυχή ενέργειά της η μικτή ομάδα κατευθύνθηκε προς το Μαυρολιθάρι, έδρα του ΕΛΑΣ. Εκεί οι υπεύθυνοι του ΕΑΜ προσπάθησαν να παρασύρουν στους κόλπους τους, τους αντάρτες του ΕΑΣ. Αλλά δεν το πέτυχαν. Αυτοί μετά ολιγοήμερη παραμονή, διέφυγαν και επέστρεψαν στη βάση τους.

ΟΙ Ιταλοί σ' αντίποινα επυρπόλησαν τα γειτονικά χωριά Αμυγδαλιά και Βιτρινίτσα και εξετέλεσαν επτά οπαδούς της ΕΚΚΑ.
 

Ανασκόπηση των γεγονότων κατά το 1942.

Με την ενέργεια αυτή, έκλεισε το έτος 1942, γεμάτο από σπουδαία γεγονότα. Άρχισε ο ένοπλος ανταρτικός αγώνας. Ο ΕΔΕΣ, με τις ΕΟΕΑ, άρχισε να δρα στην Αιτωλοακαρνανία και στην Ήπειρο, χωρίς την υποστήριξη κανενός κόμματος.

Το ΕΑΜ, με τη βοήθεια των οργανώσεων του ΚΚΕ, δημιούργησε τον ΕΛΑΣ. Εκτός από την ομάδα του Άρη, στην περιοχή της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας, συγκρότησε ομάδες ανταρτών στη Βοιωτία, με τον Ανδρ. Μούντριχα -Ορέστης- στη Θεσσαλία και στον Έβρο. Στην Αθήνα συγκρότησε εφεδρικά τμήματα του ΕΛΑΣ. Η ΕΚΚΑ έθεσε υπό την προστασία της τις διάσπαρτες μαχητικές ομάδες στη, Φωκίδα, αλλά δεν κατόρθωσε να τις οργανώσει υπό ενιαία διοίκηση. Απλώς τις ενίσχυε και τις κατηύθυνε από την Αθήνα δια του Μήταλα, που πηγαινοερχόταν μεταξύ Αθηνών και Παρνασσίδας.

Οι Βρετανικές υπηρεσίες της Μέσης Ανατολής, και η εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση, αντελήφθησαν μετά τον Γοργοπόταμο πως οι αντάρτες μπορούσαν να καταστούν υπολογίσιμη στρατιωτική δύναμη, ικανή να επιδράσει στα στρατηγικά τους σχέδια της Ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων. Γι' αυτό αποφάσισαν να δημιουργηθεί στα βουνά η στρατιωτική αποστολή του συμμαχικού αγώνα που θα οργάνωνε, κατά τον καλλίτερο τρόπο, τη στρατιωτική δύναμη.

Τέλος, πρέπει ν' αναφέρουμε ότι, το 1942, έλαβαν χώρα και πολεμικές ενέργειες όπως:
1) Η εξόντωση ουλαμού 50 ανδρών στα Ρικά Παρνασσίδας στις 9 Σεπτεμβρίου, από τον ΕΛΑΣ.

2) Η πολυήμερη, στα μέσα Οκτωβρίου, συμπλοκή 45 ανταρτών των ΕΟΕΑ με 2 Ιταλικά τάγματα στην περιοχή Άρτας - Ακαρνανίας.

3) Η ανατίναξη στις 25 Νοεμβρίου, της σιδηροδρομικής γέφυρας Γοργοποτάμου το κορυφαίο γεγονός της Αντιστάσεως - με κοινή σύμπραξη Βρετανών σαμποτέρ και ανταρτών των ΕΟΕΑ και του ΕΛΑΣ.

4) Οι πενθήμερες, από 18 Νοεμβρίου, πολεμικές ενέργειες 400 περίπου ανδρών από την περιοχή Ελασσόνος -Δεσκάτης- στους οποίους περιλαμβάνονταν και αντάρτες του καπετάν Σμόλικα του ΕΛΑΣ - στην περιοχή Λειβαδίου Ελασσώνος, εναντίον Ιταλικού τάγματος.

5) Η ενέδρα, στις 18 Δεκεμβρίου, στη Δοβρουβίτσα κατά Ιταλικής δυνάμεως από μικτή ανταρτική ομάδα του ΕΑΣ και του ΕΛΑΣ, στην οποία ήδη αναφερθήκαμε.

Το τέλος όμως του 1942 σημάδεψε και το σημείο καμπής του πολέμου που κατέληξε στη συντριβή του Άξονα. Μετά την ήττα του στο Ελ Αλαμέϊν ήταν θέμα λίγων μηνών η αιχμαλωσία του Αφρικα-Κορ και ολίγων εβδομάδων η ολοκληρωτική συντριβή του Φον Πάουλους στο Σταλινγκραντ. Βέβαια για τη τελική νίκη χρειάστηκαν 2 ακόμα χρόνια αιματηρότατων μαχών και θυσιών αμάχων, αλλά το "τέλος της αρχής", κατά τον Τσώρτσιλ, ήταν πλέον ορατό.

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ " ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Ε.Κ.Κ.Α 1941-1944" ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΣΤ. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ