Ο ΔΟΛΙΟΣ AΦΟΠΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η 1η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΟΥ 5/42 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΕΥΖΩΝΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΥ ΔΗΜ. ΨΑΡΡΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΛΑΣ ΕΙΣ ΣΤΡΩΜΗΝ ΓΚΙΩΝΑΣ

(13-14 ΜΑΪΟΥ 1943)

Το Σύνταγμα την 1ην Μαϊου μεταστάθμευσεν εις θέσιν Καψίτσα, δυτικώς του χωριού Σιγδίτσα. Εις την περιοχήν ταύτην εδέχθη μίαν ρίψην υλικών και η δύναμίς του ηυξήθη εις 180 άνδρας. 

Οι Ιταλοί διάδωσαν, ότι κατά τας 20 Μαϊου θα ενεργήσουν εκκαθαριστικάς επιχειρήσεις προς τον Παρνασσόν και Γκιώνα. 

Κατόπιν τούτου εις σύσκεψιν του Συν/ρχου Ψαρρού - ΕΛΑΣ - Άγγλου Ταγ/ρχου Τζεφ κατενεμήσθησαν οι τομείς δράσεως και αντιμετωπίσεως του κατακτητού.

Το Συν/γμα ανελάμβανε την διαφύλαξιν του δρομολογίου από το χωρίον Καλοσκοπήν μέχρι την Στρώμην. 
Η Στρώμη ωρίσθη ως έδρα του Συν/τος , καίτοι η εν λόγω αποστολή εις πολλούς αξκους εδημιούργησε υπονοίας, παρα ταύτα, κατόπιν επιμονής του άγγλου συνδέσμου Τζεφ και διότι ο Συν/ρχης Ψαρρός εθεώρει τους αρχηγούς του ΕΛΑΣ ωσάν τον εαυτόν του, το σύνταγμα συνεμορφώθη και την 4ην Μαϊου εγκατεστάθη εν επισταθμεία εις Στρώμην, κειμένην επί των Β. υπορειών της Γκιώνας και εντός χαράδρας. 
Εκεί μετέφερεν όλους τους εφοδιασμούς του και τα πυρομαχικά του.

Ο ΕΛΑΣ, με πρόφαση τας επιχειρήσεις των Ιταλών συνεγκέντρωσε εις περιοχήν Μαυρολιθαριού τα αρχηγεία Αττικής, Δωρίδος, Λοκρίδος κλπ., δυνάμεως 800 ανδρών, δηλ. όσους αντάρτας είχε εις Στερεάν και Θεσσαλίαν. 
Οι Άγγλοι την 10ην Μαϊου 1943 ενίσχυσαν δια μιας ακόμη ρίψεως το Συντ/γμα και η δύναμις ηυξήθη εις 210 άνδρας. 
Την 11ην Μαϊου ο Τζεφ έδωσεν εντολήν εις το Συν/γμα (εκτελών δήθεν διαταγή του Στρατηγείου Μ. Ανατολής) να παραδώση οπλισμόν 100 ανδρών εις το ΕΛΑΣ, το οποίον θα αντικαθίστα εις προσεχήν ρίψην, δια να χρησιμοποιηθή ούτως επι τας επικειμένας επιχειρήσεις κατά των Ιταλών και ιδίως εις δολιοφθοράς της σιδηροδρομικής γραμμής Αθηνών-Θεσσαλονίκης, αι οποίαι επρόκειτο να γίνουν τας επομένας ημέρας κατόπιν εντολής του Στρατηγείου Μ. Ανατολής.

Ο Δ/κτης του Συν/τος, μολονότι οι Αξκοί του δεν έβλεπαν με καλό μάτι τας συγκεντρώσεις του ΕΛΑΣ και του επρότειναν να μετασταθμεύσουν εις άλλην περιοχήν και να μην παραδώσουν τον οπλισμό, εξετέλεσε τη δήθεν διαταγήν του Στρ. Μ. Ανατολής και παρέδωσε τον οπλισμόν τούτων εις τον ΕΛΑΣ. 
Τοιαύτη ήτο η αγαθη προαίρεσις του Ψαρρού και η καλή του διάθεσιν προς συνεργασίαν. 
 Ο Συν/ρχης είχε την γνώμην ότι το Συν/γμα, ως υπαγόμενον εις το Στρ. Μ. Ανατολής, θα ήτο σεβαστόν εις τον ΕΛΑΣ και ότι επιπλέον δεν συνέφερεν εις τον απελευθερωτικόν αγώναν να διαλυθή το 5/42 Σ.Ε.

Το απόγευμα της 13ης Μαϊου εισήλθον θριαμβευτικώς εις την Στρώμην ο Άρης με τους καπεταναίους των Αρχηγείων του έφιπποι, (Μπελής, Ορέστης, Νικηφόρος,κλπ.), γενόμενοι ενθουσιωδώς δεκτοί υπό των Εαμιτών κατοίκων του χωριού. 
Επεσκέφθησαν τον Δ/την του Συντ/τος, ο οποίος τους υπεδέχθη φιλικώς και τους εφιλοξένησεν. Ως αποτέλεσμα ιδίας συσκέψεως Ψαρρού και Άρη ανεκοινώθη ότι η συμφωνία είναι πλήρης και ότι η συνεργασία μελλοντικώς θα ήτο απόλυτος. 
Απεφασίσθη μάλιστα όπως την επομένην αναχωρήσουν Αξκοί των δύο οργανώσεων διά την αναγνώρισην της σιδηροδρομικής γραμμής Αθηνών- Θεσσαλονίκης. 
Το Συν/γμα ευρίσκετο το εσπέρας της ιδίας ημέρας εις την εξής κατάστασιν:
Τα τμήματα Κούτρα, Καϊμάρα και Μήταλα, δυνάμεως 100 ανδρών, ευρίσκοντο εν καταυλισμό εις το αεροδρόμιον υποδοχής υλικών, μεταξύ των χωρίων Στρώμης και Πανουργιάς , όπου είχον πέσει προ ολιγων ημερών ορισμένα υλικά, εκ λάθους του αεροπόρου ερρίφθησαν εις το χωρίον Ανατολή και παρελήφθησαν υπό του ΕΛΑΣ.
Το υπόλοιπον της δυνάμεως του Συν/τος, ήτοι Επιτελείον, τμήματα Ντούρου, Καραδήμα, κλπ. μετά των εφοδιασμών του, ευρίσκετο εις το χωρίον Στρώμην, με τους άνδρας κατανεμημένους εις διάφορα καταλύματα.
Ο Ψαρρός μετά του Επιτελείου του είχε εγκατασταθή εις την οικίαν του Αντ/ρχου Παπανικολάου, εξαιρετικού πατριώτου και καλού ηγήτορος. 
Τα τμήματα του ΕΛΑΣ ήσαν εγκατεστημένα εις τα γειτονικά χωριά Μαυρολιθάρι και Καλοσκοπή. 
Ο Συν/ρχης Ψαρρός, μετά τας γενομένας κατά το απόγευμα της 13ης Μαϊου συζητήσεις περί συνεργασίας μετά των Αρχηγών του ΕΛΑΣ εν μέσω ατμοσφαίρας εγκαρδιότητος και φιλικών εκδηλώσεων, ουδέν υποψιάσθη περί των εχθρικών διαθέσεων τούτων.

Ο Άρης αφού δια δόλου επληροφορήθη το σύνθημα-παρασύνθημα του 5/42 Σ.Ε, δια να εισέλθη δήθεν μικρόν τμήμα προς ανάπαυσιν κατά την νύκταν, εκινητοποίησεν, ευθύς ως ενύκτωσεν, όλα τα τμήματα του ΕΛΑΣ από όλας τα κατευθύνσεις προς Στρώμην και την εκύκλωσαν.

Ο ίδιος ο Άρης συνοδευόμενος υπό ισχυράς δυνάμεως, εισήλθε την νύκτα εντός του χωριού και αφού εκύκλωσεν τον σταθμό διοικήσεως του Συντ/τος εζήτησε τελεσιγραφικώς από τον Ψαρρόν όπως διαλύση το 5/42 Σ.Ε, εντός 3 ωρών και παραδώση τον οπλισμό εις τον ΕΛΑΣ. 
Του ανακοίνωσε δε ότι ήτο κυκλωμένος από παντού και ότι τα εκτός του χωριού τμήματα του είχον αφοπλισθή. 

Εν εναντία περιπτώση τον απείλησε ότι << θα εκοκκίνιζαν τα νερά του Μόρνου από την σφαγήν>> .

Ο Συν/ρχης Ψαρρός έμεινεν κατάπληκτος από την σατανικήν αυτήν πλεκτάνην του ΕΛΑΣ. 
Τα γεγονότα εξελίσσονται τώρα υπό δραματικάς συνθήκας. 
Είναι αποφασισμένος να αποφύγη την αιματοχυσία διότι, ως ετόνιζε πάντοτε, δεν θέλει να χυθή ούτε μία σταγόνα αδελφικού αίματος. 
Καλεί τους παρόντας Αξκους εις ιδιαιτέραν σύσκεψιν και με συγκίνησιν τους ανακοινώνει τα διαδραματισθέντα, τους εξορκίζει και τους καλεί να πειθαρχήσουν εις τας διαταγάς του.
Όλοι συμφωνούν δια την αυτοδιάλυσιν του Συντάγματος και ζητούν να επιστρέψουν ελεύθεροι εις τα χωρία των. 
Ο Άρης δέχεται τούτο και ζητεί από τον Ψαρρόν "να υπογράψη δήλωσιν, ότι αν δεν προσχωρήση εις τον ΕΛΑΣ δεν πρόκειται να αναμιχθή εκ νέου εις τον απελευθερωτικόν αγώνα". 
Ο Ψαρρός αρνείται να υπογράψη την δήλωσιν και ο Άρης τον οδηγεί αιχμάλωτον εις Μαυρολιθάρι μαζύ με τον Ταγματάρχην Λαγγουράνην Κ.

Την πρωϊαν της 14 Μαϊου 1943 έπαυσε πλέον να κυματίζει η γαλανόλευκος και δοξασμένη σημαία του 5/42 εις τα ελεύθερα βουνά της Γκιώνας. 
Τα τμήματα του ΕΛΑΣ αφόπλισαν τους εντός της Στρώμης άνδρας του Ψαρρού και ελεηλάτησαν τους εφοδιασμούς του Συντάγματος. 
Το τμήμα Ντούρου με αρκετούς ενόπλους διέφυγε τον αφοπλισμόν και εκινήθη δια μέσω ατραπών προς Νότιον Γκιώνα.
Εκ των Αξκων του Συν/τος ουδείς προσεχώρησεν εις τον ΕΛΑΣ, πλήν του Ανθ/γου Γεωργιάδη, ο οποίος βραδύτερον εξειλίχθη εις φανατικόν ηγετικόν στέλεχος τούτου, προαχθείς μάλιστα μέχρι του βαθμού του Ταξιάρχου. 
Εκ των ανταρτών, προσεχώρησαν εις τον ΕΛΑΣ ελάχιστοι (3-4), οι οποίοι κατήγοντο από μεμακρυσμένας περιοχάς.

Ο Άγγλος σύνδεσμος του 5/42 Συν/τος, Ταγ/ρχης Τζεφ, μετά της συνοδείας του, ετέθη υπό περιορισμόν εις Στρώμην από τον Βελουχιώτην. 
Τα τμήματα του 5/42, τα οποία ηταν στρατοπεδευμένα εις το οροπέδιον άνωθεν της Στρώμης, το οποίον εχρησιμοποιείτο ως αεροδρόμιον, αγνοούσαν εντελώς τα διαδραματισθέντα εντος της Στρώμης. 
Κατά τα ξημερώματα παρουσιάσθη εις το αεροδρόμιον, ομάς εκ 15 ανδρών του ΕΛΑΣ με εντολήν του Άρη να αφοπλίση τους άνδρας του 5/42. 
Ούτοι συνελήφθησαν και απεπέμφθησαν υπό των Αξκων με την σύστασιν, όπως έλθη ο αρχηγός των να πάρη τα όπλα του 5/42.
Μετ' ολίγον κατεύθασεν υπό συνοδείαν ο μόνιμος Ανθ/γος Γεωργιάδης του Συν/τος διαβιβάζων διαταγήν του Συν/χου Ψαρρού, όπως κατέλθουν οι Αξκοί Κούτρας και Μήταλας δια να λάβουν διαταγάς εν τω μεταξύ δε να αποφευχθή κάθε ρήξις με τον ΕΛΑΣ.
Προς τουτο κατήλθε ο Λγος Κούτρας, ενώ οι Υπολοχαγοί Καϊμάρας και Μήταλας μετεκίνησαν τα τμήματα προς Γκιώναν και κατέλαβον δεσπόζον ύψωμα εν εναμονή επιστροφής του Κούτρα. Ούτος επέστρεψεν μετά 2ωρον συνοδευόμενος υπό του πολιτικού καθοδηγητού του ΕΛΑΣ Πλάτωνος και ακολουθούμενος υπό σοβαρού τμήματος του ΕΛΑΣ, το οποίον εκινείτο κυκλωτικώς. 
Ο Υπολ/γος Καϊμάρας ηπείλησεν ότι θα κάμη χρήσιν των όπλων εάν δεν κρατηθούν τα τμήματα του ΕΛΑΣ εις μεγάλην απόστασην, το οποίον και έγινε.

Παραταύτα όλα τα τμήματα του ΕΛΑΣ, κινηθέντα από Πανουργιάς και Καλοσκοπής, κατέλαβον τα υπερκείμενα υψώματα της Γκιώνας και ήρχισαν να βάλλουν κατά των τμημάτων του 5/42, τα οποία ηναγκάσθησαν να κάνουν χρήσιν πυρών, να διασπάσουν τον εχθρικών κλοιόν και να τραπούν προς τα λημέρια της Ν. Γκιώνας, πλην του τμήματος Κούτρα, το οποίο συνεμορφώθη προς την δ/γην του Ψαρρού.

Οι διαφυγόντες ήσαν οι μόνοι, οι οποίοι δεν έζησαν το δράμα της Στρώμης. 
Το τμήμα Κούτρα μετά των Αξκων κατήλθεν εις Στρώμην, όπου παρέδωσε τον οπλισμό του, όπως έγινε και με τους άλλους την πρωϊαν της ίδιας ημέρας. 
Ο Υπολ/γος Μήταλας δεν θέλησε να συμμορφωθή με την εντολήν του Ψαρρού και καθ' οδόν διέφυγε προς Σιγδίτσαν.
Εν τω μεταξύ ο άγγλος σύνδεσμος του 5/42 ΣΕ. Ταγ/ρχης Τζεφ ανέφερε τα του αφοπλισμού της Στρώμης εις τον αρχηγόν της Αγγλικής αποστολής , Ταξίαρχον Έντυ Μάγιερς, ο οποίος έφθασεν εσπευσμένως την επομένην εις Μαυρολιθάρι, όπου συνήντησεν τον Άρην εις την οικίαν, εις την οποίαν εκρατείτο υπό τούτου αιχμάλωτος ο Ψαρρός με τον Λαγγουράνην.

Εις Μαυρολιθάρι ο Μάγιερς απευθυνόμενος προς τον Άρην τον ερώτησε, με ποιό δικαίωμα αφώπλισε το 5/42 και κρατεί αιχμάλωτον τον Ψαρρόν. 
Αυτός απάντησε ότι είχε λάβει ρητήν διαταγήν από το Κ.Ε του ΕΑΜ, "Να μην υπάρχει στη Ρούμελη καμμιά άλλη Εθνική Ομάδα εκτός από τον ΕΛΑΣ". 
Εν συνεχεία απήτησε από τον Άρη να απολύση τον Ψαρρόν, αλλ' ούτος απήντησεν ότι δεν ήτο εξουσιοδοτημένος προς τούτο. 
Μετά ταύτα έλαβε μέρος η κάτωθι διαλογική και έντονος συζήτησις μεταξύ Έντυ και Άρη, παρουσία του Ψαρρού η οποία θα παραμείνη ιστορική, διότι το δράμα της Στρώμης υπήρξεν η απαρχή μιάς μεγάλης Εθνικής Τραγωδίας.
Ο Ταξίαρχος Έντυ διεμαρτυρήθη προς τον Άρην εντονότατα εξ ονόματος του Στρατηγείου Μ. Ανατολής δια την διάλυσιν του 5/42 Συν/τος ειπών επί λέξει:

ENTY : Η πράξις αύτη του ΕΛΑΣ είναι εχθρική και στρέφεται κατά του Συμμαχικού Στρατηγείου Μ. Ανατολής, διότι το 5/42 είναι σύμμαχον τμήμα συγκροτηθέν κατόπιν εντολής τούτου.
ΑΡΗΣ : Και ο ΕΛΑΣ είναι σύμμαχος του Στρατού της Μ. Ανατολής
ΕΝΤΥ : Συμφωνώ, αλλά αυτό που εκάματε αποτελεί εχθρικήν πράξιν και θα επιβραδύνη κατά πολυ την απελευθέρωσιν της Ελλάδος.
ΑΡΗΣ : Aυτό αφορά ημάς. Σας παρακαλώ να μην αναμειγνύεσθε εις τα εσωτερικά ζητήματα της χώρας.

ΨΑΡΡΟΣ : (π ρ ο φ η τ ι κ ό τ α τ α) ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΚΑΜΑΤΕ ΕΙΝΑΙ Η ΑΡΧΗ ΕΝΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΝ ΣΦΑΛΜΑ, ΘΑ ΣΑΣ ΣΤΟΙΧΙΣΕΙ ΠΟΛΥ ΚΑΙ ΘΑ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΠΑΛΙΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.